1. Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
Yazılışları ve okunuşları farklı, anlamları aynı olan sözcüklerdir.
uzak & ırak
cevap&yanıt
düşünce & fikir
sonbahar&güz
kıymet & değer
sene &yıl
Öğrencileriyle vakit geçirmek isteyen bir öğretmendi. (zaman)
Uygun bir zamanda size misafir olmak istiyoruz. (konuk)
2. Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler
Anlamca birbirinin karşıtı olan sözcüklerdir.
Soruyu doğru bilen öğrenci ödülünü aldı. (ceza)
Yaşlı adam yolda yavaş adımlarla ilerliyordu. (genç)
Bir sözcüğün olumsuzu, o sözcüğün zıt anlamlısı demek değildir.
| SÖZCÜK | OLUMSUZU | ZIT ANLAMLISI |
| Almak | Almamak | Vermek |
| Gülmek | Gülmemek | Ağlamak |
| Kirli | Kirsiz | Temiz |
| İnmek | İnmemek | Çıkmak |
Sözcüklerin zıt anlamlı olabilmesi için her ikisinin de gerçek ya da mecaz anlamlı olması gerekir.
Büyük kolileri bana verebilirsin.
Şu küçük çantayı masaya bıraktı.
Bu cümlelerde “büyük” ve “küçük” sözcükleri gerçek anlamda ve birbirine zıt olarak kullanılmıştır.
Hayatında beyaz bir sayfa açtı.
Siyah elbise ona çok yakışmıştı.
Bu cümlelerde “siyah” sözcüğü gerçek anlamda, “beyaz” sözcüğü ise mecaz anlamda kullanılmıştır. Bu yüzden zıt anlamlı sayamayız.
3. Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler
Yazılışları ve okunuşları aynı olduğu halde anlamları farklı olan sözcüklerdir.
-
- Gülmek fiili
-
- Bitki türü olarak gül
Ördek gölde suya dalarken etraftakiler de hayranlıkla onu izliyordu. (Dal(mak) eylemi)
Ağacın dalı dünkü rüzgârda kırılmıştı. (Ağacın gövdesinden ayrılan kollarından her biri)
Sözcüklerin sesteş (eş sesli) anlam özelliği kazanabilmesi için farklı temel anlamlarda kullanılmaları gerekmektedir.
Elime diken battı gül toplarken. (Gerçek anlam)
Bizim işimize eller ne karışır? (Gerçek anlam)
“El” sözcüğü iki cümlede de gerçek anlamda kullanıldığı için sesteştir.
Yüzündeki yaralar henüz geçmemişti. (Gerçek anlam)
Ne yüz ile geliyorsun ki buraya? (Mecaz anlam)
“Yüz” sözcüğü ilk cümlede gerçek, ikinci cümlede mecaz anlamıyla kullanılmıştır. Bu yüzden aralarında sesteşlik özelliği aranmaz.
Gözümdeki ağrı hiç azalmadı. (Gerçek anlam)
Çekmecenin gözü zor açılıyor. (Gerçek anlama bağlı farklı bir anlam)
“Göz” sözcüğü ilk cümlede gerçek, ikinci cümlede ise gerçek anlama bağlı farklı bir anlamda kullanılmıştır. Bu yüzden aralarında sesteşlik özelliği aranmaz.
Düzeltme işareti ( ^ ) olan sözcükler; okunuşları, yazılışları ve anlamları farklı olduğu için sesteş değildir.
Yağan kar sebebiyle bazı yollar ulaşıma kapandı. (Kar: yağış türü)
Bu işten epey kâr ettik . (kâr: elde edilen kazanç)
adet – âdet
alem – âlem
aşık – âşık
yar – yâr