5. Sınıf Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Konu Anlatımı

izah & açıklama

kabiliyet & yetenek

kalp & yürek

cevap & yanıt

değer & kıymet

kent & şehir

lisan & dil

görev & vazife

düş & rüya

Gelin alma töreni yapıldı. (merasim)

Dersleri için çaba gösteriyor. (gayret)

İki kardeşin biri çalışkan, diğeri tembel.

Bu kıza güzel de diyemem çirkin de.

Bir sözcüğün olumsuzu, o sözcüğün zıt anlamlısı demek değildir.

Sözcüklerin zıt anlamlı olabilmesi için her ikisinin de gerçek ya da mecaz anlamlı olması gerekir.

Bir daha bu konuyu açmayacağım.

Barışınca aramızdaki konuyu kapattık.

Bu cümlelerde “açmak” ve “kapatmak” sözcükleri mecaz anlamda ve birbirine zıt olarak kullanılmıştır.

Çocuk bize çok tatlı gülüyor.

Annem yemeğe acı biber koymuş.

Bu cümlelerde “acı” sözcüğü gerçek anlamda, “tatlı” sözcüğü ise mecaz anlamda kullanılmıştır. Bu yüzden zıt anlamlı sayamayız.

Ekmek

Bakkaldan iki ekmek aldım. → Undan yapılan bir yiyecek

Tohum ekmek için tarlaya gittim. → Toprağa tohum atmak

İn

Avcılar ayının inine tuzak kurdular. →Mağara

Merdivenden inin yoksa düşeceksiniz. →Yukarıdan aşağı doğru gelmek

Sözcüklerin sesteş (eş sesli) anlam özelliği kazanabilmesi için farklı temel anlamlarda kullanılmaları gerekmektedir.

Ayakkabımın bağı çözüldü. (Gerçek anlam)

Dedemin bağından üzüm topladık. (Gerçek anlam)

“Bağ” sözcüğü her iki cümlede de gerçek anlamda kullanıldığı için sesteştir.

Sürahi ağzına kadar dolu. (Gerçek anlam)

O kadar doluyum ki dokunsalar ağlayacağım. (Mecaz anlam)

“Dolu” sözcüğü ilk cümlede gerçek, ikinci cümlede mecaz anlamıyla kullanılmıştır. Bu yüzden aralarında sesteşlik özelliği aranmaz.

Düzeltme işareti ( ^ ) olan sözcükler; okunuşları, yazılışları ve anlamları farklı olduğu için sesteş değildir.

Sabaha kadar kar yağdı. (yağış çeşidi)

Bu alışverişten çok kâr ettik. (para kazancı)

Aşık – âşık

adem – âdem

alem – âlem

hala – hâlâ

ama – âmâ