5. Sınıf Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Konu Anlatımı
1. Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
Yazılışları ve okunuşları farklı, anlamları aynı olan sözcüklerdir.
- Örnekler
- izah & açıklama
- kabiliyet & yetenek
- kalp & yürek
- cevap & yanıt
- değer & kıymet
- kent & şehir
- lisan & dil
- görev & vazife
- düş & rüya
- Gelin alma töreni yapıldı. (merasim)
- Dersleri için çaba gösteriyor. (gayret)
2. Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler
Anlamca birbirinin karşıtı olan sözcüklerdir.
- Örnekler
- İki kardeşin biri çalışkan, diğeri tembel.
- Bu kıza güzel de diyemem çirkin de.
| SÖZCÜK | ZIT ANLAMLISI |
| sıcak | soğuk |
| uzun | kısa |
| güzel | çirkin |
| kolay | zor |
| ağır | hafif |
| tümsek | çukur |
| sert | yumuşak |
| temiz | pis |
| karanlık | aydınlık |
| zengin | fakir |
- Uyarı
Bir sözcüğün olumsuzu, o sözcüğün zıt anlamlısı demek değildir.
| SÖZCÜK | OLUMSUZU | ZIT ANLAMLISI |
| Suçlu | Suçsuz | Masum |
| Al | Alma | Ver |
| Kirli | Kirsiz | Temiz |
| Akıllı | Akılsız | Deli |
Sözcüklerin zıt anlamlı olabilmesi için her ikisinin de gerçek ya da mecaz anlamlı olması gerekir.
-
Bir daha bu konuyu açmayacağım.
Barışınca aramızdaki konuyu kapattık. - Bu cümlelerde “açmak” ve “kapatmak” sözcükleri mecaz anlamda ve birbirine zıt olarak kullanılmıştır.
-
Çocuk bize çok tatlı gülüyor.
Annem yemeğe acı biber koymuş. - Bu cümlelerde “acı” sözcüğü gerçek anlamda, “tatlı” sözcüğü ise mecaz anlamda kullanılmıştır. Bu yüzden zıt anlamlı sayamayız.
3. Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler
Yazılışları ve okunuşları aynı olduğu halde anlamları farklı olan sözcüklerdir.
“Kaz” eylemi
Kaz
Yağ
“Yağ-” eylemi
- Örnekler
- Ekmek
- Bakkaldan iki ekmek aldım. → Undan yapılan bir yiyecek
- Tohum ekmek için tarlaya gittim. → Toprağa tohum atmak
- İn
- Avcılar ayının inine tuzak kurdular. →Mağara
- Merdivenden inin yoksa düşeceksiniz. →Yukarıdan aşağı doğru gelmek
- Uyarı
Sözcüklerin sesteş (eş sesli) anlam özelliği kazanabilmesi için farklı temel anlamlarda kullanılmaları gerekmektedir.
- Ayakkabımın bağı çözüldü. (Gerçek anlam)
- Dedemin bağından üzüm topladık. (Gerçek anlam)
- “Bağ” sözcüğü her iki cümlede de gerçek anlamda kullanıldığı için sesteştir.
- Sürahi ağzına kadar dolu. (Gerçek anlam)
- O kadar doluyum ki dokunsalar ağlayacağım. (Mecaz anlam)
- “Dolu” sözcüğü ilk cümlede gerçek, ikinci cümlede mecaz anlamıyla kullanılmıştır. Bu yüzden aralarında sesteşlik özelliği aranmaz.
- Taş, çocuğun gözüne geldi. (Gerçek anlam)
- Dolabın gözünden kâğıt al. (Gerçek anlama bağlı farklı bir anlam)
- “göz-” sözcüğü ilk cümlede gerçek, ikinci cümlede ise gerçek anlama bağlı farklı bir anlamda kullanılmıştır. Bu yüzden aralarında sesteşlik özelliği aranmaz.
- Uyarı
Düzeltme işareti ( ^ ) olan sözcükler; okunuşları, yazılışları ve anlamları farklı olduğu için sesteş değildir.
- Sabaha kadar kar yağdı. (yağış çeşidi)
- Bu alışverişten çok kâr ettik. (para kazancı)
- Aşık – âşık
- adem – âdem
- alem – âlem
- hala – hâlâ
- ama – âmâ
