5. Sınıf Ses Bilgisi Konu Anlatımı

Ses: Akciğerlerden gelen havanın ses yolunda oluşturduğu titreşimdir.

Harf: Seslerin yazıdaki simgeleridir.

Alfabe: Bir dildeki harflerin belirli bir sıraya dizilmiş hâlidir.

Türkçede 8 ünlü (sesli), 21 ünsüz (sessiz) olmak üzere toplam 29 harf vardır.

Ünlü (Sesli) Harfler ve Özellikler

Düz

Yuvarlak

Geniş

Dar

Geniş

Dar

Kalın

   a

ı

o

u

İnce

   e

i

ö

ü

 

Ünsüz (Sessiz) Harfler ve Özellikleri

Süreksiz

Sürekli

Sert Ünsüzler

p, ç, t, k

f, h, s, ş

Yumuşak Ünsüzler

b, c, d, g

ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

 

SES OLAYLARI

1. Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi)

İki heceli bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecelerindeki dar ünlüler düşer. Bu olaya ünlü düşmesi denir.

Örnekler

beyin + i → beyni

akıl + ımı → aklımı

karın + ı → karnı

omuz + u → omzu

 

Uyarı

Ünlü düşmesi ikilemelerde gösterilmez, gösterilirse yazım yanlışı olur.

Askerlerimiz cephede göğüs göğüse savaşmış.

Polisler köşeyi dönünce hırsızlarla burun buruna geldiler.

İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora, yukarı, aşağı gibi sözler ek aldıklarında sonlarında bulunan ünlüler düşmez.

yukarda değil yukarıda

ilerde değil ileride

aşağda değil aşağıda

Bir sözcükten yeni bir sözcük türetilirken ya da iki sözcük birleştirilirken de ünlü düşmesi olabilir.

yoğur + ul → yoğrul(mak)

cuma + ertesi → cumartesi

sıyır + ıl → sıyrıl(mak)

kayın + ana → kaynana

 

2. Ünlü Daralması

Türkçede son sesi “a, e” olan fiillere, “-yor” eki getirildiğinde sözcük sonundaki “a, e” geniş ünlüleri daralarak “ı, i, u, ü” seslerine dönüşür. Bu olaya ünlü daralması denir.

Örnekler

tara + yor → tarıyor

atla + yor → atlıyor

karala + yor → karalıyor

söyle + yor → söylüyor

yapma + yor → yapmıyor

gitme + yor → gitmiyor

 

Uyarı

Kaynaştırma harfi olan “y” sesi, “de-” ve “ye-” fiillerinde daralma yapar.

de + y + ecek → diyecek

ye + y + ecek →yiyecek

de + y + elim → diyelim

ye + y + elim → yiyelim

Kaynaştırma harfi olan “y” sesi yukarıdaki örnekler dışında daraltma yapmaz.

anlıyamadım değil anlayamadım

bilmiyecek değil bilmeyecek

düzenliyecek değil düzenleyecek

sevmiyeceğim değil sevmeyeceğim

 

3. Ünsüz Yumuşaması

Sonu “p, ç, t, k” ile biten Türkçe bir sözcük, ünlü ile başlayan bir ek aldığında sözcüklerin sonundaki “p, ç, t, k” sesleri “b, c, d, ğ”ye dönüşür. Bu olaya ünsüz yumuşaması denir.

Örnekler

kitap + ı → kitabı

topaç + ı → topacı

kağıt + ı → kağıdı

beşik + i → beşiği

 

Uyarı

Türkçe olduğu hâlde sonlarındaki ünsüzleri yumuşamayan sözcükler de vardır.

sepet + i → sepeti

bilet+ i → bileti

yapıt + ı → yapıtı

yanıt + ı → yanıtı

Bazı alıntı kelimelerde yumuşama olmaz.

pilot + un → pilotun

piramit + i → piramiti

kaset + i → kaseti

millet + i → milleti

Özel isimlerde yumuşama yazıya aktarılmaz.

OkunuşuYazılışı

Bileciğe – Bilecik’e

Burağa – Burak’a

Bazı tek heceli sözcüklerde yumuşama olmazken bazı tek heceli sözcüklerde yumuşama olabilir.

Tek heceli ama yumuşama olmuyor.

tek + i →teki

set + i → seti

kek + i → keki

at + ı → atı

Tek heceli ve yumuşama oluyor.

kurt + u → kurdu

renk + i → rengi

çok + u → çoğu

gök + ü → göğü

 

4. Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi)

Sonu “f, s, t, k, ç, ş, h, p” ile biten Türkçe sözcükler, “c, d, g” ile başlayan bir ek aldıklarında bu ekler “ç, t, k”ye dönüşür. Bu olaya ünsüz sertleşmesi denir.

Örnekler

hedef + de → hedefte

ilaç + da → ilaçta

bas + gın → baskın

savaş + cı → savaşçı

bit + gin → bitkin

silah + da → silahta

yastık + da → yastıkta

çorap + dan → çoraptan

 

Uyarı

Özel isimlerde, kısaltmalarda ve rakamla yazılan sayılarda da ünsüz benzeşmesi kuralı geçerlidir.

1453 + de → 1453’te

Murat + da → Murat’ta

TÜBİTAK + da → TÜBİTAK’ta

 

5. Ünsüz Türemesi

Arapçadan dilimize giren bazı sözcükler, ünlüyle başlayan ek aldıklarında veya yardımcı fiille kullanıldıklarında sondaki ünsüz artar. Bu olaya ünsüz türemesi denir.

Örnekler

Ünlü ile Başlayan Ek Aldıklarında:

hak + ınızı → hakkınızı

had + ini → haddini

his + ini → hissini

af + ınıza → affınıza

Yardımcı Fiil ile Kullanıldıklarında:

hal + etmek → halletmek

his + etmek → hissetmek

ret + etmek → reddetmek

af + etmek → affetmek

 

Son Yorumlar
  1. Eymen Özen
  2. `☆~
  3. ‘’’’’’’
  4. :)
  5. :)
  6. Yağmur
  7. DemetimiseviyorumElif
  8. Xale meheme
  9. nisa
  10. Önemli kişi değil
  11. ‘’’’
  12. Nehir

Yorum Yazarken Türkçe Kurallarına Uyarak Yazınız Lütfen!

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

  • Yazının Bağlantısı: 5. Sınıf Ses Bilgisi Konu Anlatımı
  • Tarih: 10 Ekim 2019
  • Yazının Kategorisi: 5. Sınıf, 5. Sınıf Türkçe Konu Anlatımları
  • Yazar:
  • Bu yazıyı RSS ile Takip Et
  • Diğer kaynaklarda arayın: 5. Sınıf Ses Bilgisi Konu Anlatımı
  • Filtreleme Seçenekleri
    • Sıralama Seçenekleri

    • Sınıf Seçiniz

    • İçerik Türü Seçiniz

    • Sınav Türü Seçiniz

    Ana Menü