5. Sınıf Noktalama İşaretleri Konu Anlatımı

Okullar haziran ayında kapanır.

Bazı kısaltmaların sonuna konur:

bk. (bakınız)

Cad. (cadde)

Prof. (profesör)

Mah. (Mahalle)

ed. (edebiyat)

Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur:

4. (dördüncü)

II. Murat

8. Cadde

Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur:

1, 2 ve 3. sorular

X – XII. yüzyıllar arasında

Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

17.12.1990

20.V.2020

Tarihlerde ay adları yazıyla yazıldığında ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz:

23 Nisan 1920

Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

Film 20.50’de başlayacakmış.

Veli toplantısı 13.00’te başladı.

Genel ağ adreslerinde kullanılır:

http://www.meb.gov.tr

Oldukça sıcak, sessiz ve huzurlu bir yere geldik.

Ne kadar sevimli, içten, samimi bir kızdı.

Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:

Horoz ölür, gözü çöplükte kalır.

Geldim, gördüm, yendim.

Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur:

Eski mahallemizi, çocukluğumun geçtiği yeri, çok özledim. (Ara söz)

Karşı komşumuz, Ayşe teyze, yemek getirmiş. (Ara cümle)

Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerinden sonra konur:

Bundan sonra beni sakın arama, dedi.

Ankara’ya bir hafta sonra gideceğim, dedi.

Konuşma çizgisinden sonraki alıntı cümlesinin bitimine konur:

–Tatilde nereye gideceksiniz, diye sordu.

Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:

Kapıyı açtı. Ahmet Bey’e,
– Bize iki ekmek alır mısınız, dedi.

Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur:

Peki, sizinle geliyorum.

Hayır, ben size katılmıyorum.

Olur, ödevi birlikte yapabiliriz.

Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:

Sevgili Kardeşim,

Değerli Müdürüm,

Efendiler, yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz. (Atatürk)

Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır:

7,2 (yedi tam, onda iki)

2,32 (bir tam, yüzde otuz iki)

Kitap, dergi vb.nin künyelerinde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur:

Falih Rıfkı ATAY, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938.

GÜNTEKİN, Reşat Nuri, Çalıkuşu, Ankara, 1958.

Yazarın soyadı önce yazılmışsa soyadından sonra da virgül konur:

GÜNTEKİN, Reşat Nuri, Çalıkuşu Kitabı, Ankara, 1958.

Bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:

Hem ağlarım hem gülerim.

Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli.

Ne kurallara uyuyor ne de söz dinliyordu.

Bu sunularda senin de benim de emeğim çok.

Seni seviyorum ama yaramazlıklarına dayanamıyorum artık.

Şart ekinden sonra virgül konmaz:

Yarın hava güzelse pikniğe gidelim.

Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü.

Meyvelerden muz, çilek, ayva; sebzelerden marul, brokoli ve domatesi seviyorum.

Kendi içinde virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:

Sevinçten, heyecandan yerimde duramıyor; bağırmak, koşmak istiyorum.

Huzursuzluk, Son Ada romanlarını yeni bitirdim; Mucize’ ye başlamayı düşünüyorum.

İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül konabilir:

Göreve yeni başlayan Faruk; Esin, Mine ve Kazım gibi servisle gidiyordu.

Kitap; internet, televizyon, sosyal medya kadar ilgi çekmiyor.

Bölgede yetişen tarım ürünlerinden bazıları şunlardır: zeytin, pamuk, incir…

Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:

Çoğu hastalığın tek bir sebebi var: Stres

Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konur:

Hacivat: Hoş geldin sevgili Karagöz’üm!
Karagöz: Hoş bulduk kel kafalı kara üzüm!
Hacivat: Nereden gelip nereye gidiyorsun bakalım?
Karagöz: Bir yere gittiğim yok da oğlumla kaç saattir okuma-yazma çalıştık.

Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:

–Bu görevi yapabilecek biri var mı?
Ali atıldı:
– Ben varım öğretmenim.

Genel ağ adreslerinde kullanılır:

http://turkcedersi.net

Onu görünce heyecandan…

Tam dışarı çıkacakken…

Ona öyle çok kızıyorum ki…

Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur:

Arabacı B…’a yaklaştığını söylüyor.

Mahkemede şahitlik yapması için M… ile konuştular.

Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konur:

… Pencerelerinden süzülen mavi, mor, sincap rengi bahar aydınlığı, çinilerinin yeşil derinliklerinde birikiyor, koyulaşıyordu…

Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur:

Uzağa doğru baktı:
—Ali… Ali… Bu gelen bizim Ali.

Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir:

Arkadaşlar, gidelim haydi!..

Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda kullanılır:

— Kimsin?
— Ahmet…
— Hangi Ahmet?
— …

Ne zaman bitecek bu hastalık?

Bana söylemek istediğin bir şey var mı?

Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur:

Danışmadaki kadın yaşlı amcaya iki defa sordu:
— Yaşınız?

Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır:

Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte (?) gitmiş.

1496 (?) yılında doğan Fuzuli…

Soru anlamı katmayan mı / mı ekinden sonra soru işareti konmaz:

İşaret verildi mi tüm gücünle koş.

Sabah oldu mu hayvanların peşine düşeriz.

Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:

Neler yaşadın, nasıl okudun, neden bu mesleğe başladın?

Hava ne kadar da sıcak!

Vah vah! Zavallı adam ne hâle gelmiş.

Aşağıda örnek olarak verilen iki kullanım da doğrudur.

Eyvah! Anahtarı unuttum.

Eyvah, anahtarı unuttum!

Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:

Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın
Bu toprak bir devrin battığı yerdir.

Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir.

Hey çocuklar! Hemen ellerinizi yıkayın.

Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır:

İsteseymiş projesini bir günde bitirebilirmiş (!)

Kadın, çocuğunun çok başarılı (!) olduğunu söylüyor.

Anadolu kentlerini, köylerini görmek için değil, kendimizi göster–
mek için geziyoruz.

Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur, bitişik yazılır:

Türkçeye –en sevdiğim derse– çalışmayı çok seviyorum. (Ara söz)

En yakın arkadaşımı –köpeğimi– kaybettim. (Ara cümle)

Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayırmak için kullanılır:

sev–gi–siz–lik, kitap–çı, göz–lük vb.

Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır:

Sev–, gör– başla–, okut– vb.

İsim yapma eklerinin başına, fiil yapma eklerinin başına ve sonuna konur:

–ak, –den, –ış, –lık; –ımsa–, –la–, –tır– vb.

Heceleri göstermek için kullanılır:

He–ye–can, ok–çu–luk, ki–tap–lık–tan vb.

Arasında, ve, ile, ila, …-den …-e anlamlarını vermek için kelimeler veya sayılar arasında kullanılır:

Muğla – İzmir yolu

Türk –Yunan ilişkileri

Ural – Altay dil grubu

Galatasaray– Konyaspor karşılaşması vb.

Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz:

Altı yedi gibi gelirim.

Üç beş kişi seni sordu.

Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır:

–10 °C

Feride:
— Neden hep kaçtın benden?
Kamuran:
— Ben mi kaçıyorum?

Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir:

Orhan Bey — Durumlar nasıl? Depremden sonra yaraları sardınız mı?
Muhtar — Sayenizde bu toplum ayağa kalkmasını bilecektir.

Ve biliyorsun, ben de unutmayacağım. / Eskimeyecek içimde sana ait ne varsa.
Şöhretmiş, servetmiş her şey geçiyor, inan. / Dostluklar ve sevgiler kalıyor, kalırsa…
Attila İlhan

Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur:

Cumhuriyet Sokağı No.: 10/2 Avcılar / İSTANBUL

Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

10/10/1999, 10/XI/1999 vb.

Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır:

-a /-e, -an /-en, -luk /-lük, -ınca /-ince vb.

Genel ağ adreslerinde kullanılır:

https://turkcedersi.net

Fizik, matematik vb. alanlarda birimler arası orantıları gösterirken eğik çizgi araya boşluk konulmadan kullanılır:

km/s (kilometre/saat)

Türk Dil Kurumu binasının yan cephesinde Atatürk’ün “Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir.” sözü yazılıdır.

Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır:

“Mutluluk her şeyi sevmekle başlar.” dedi.

Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır:

Yeni bir “barış taarruzu” başladı.

Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları tırnak içine alınır:

Öğrenciler “Kendi Gök Kubbemiz” adlı şiiri okudular.

Tırnak içine alınan sözlerden sonra gelen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılmaz:

Cahit Sıtkı’nın “Otuz Beş Yaş”ını okudunuz mu?

Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz.

Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır:

Yunus Emre’nin (1240?-1320)…

Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıkla-mak ve göstermek için kullanılır:

İhtiyar – (Yavaş yavaş Kaymakam’a yaklaşır.)
Ne oluyor beyefendi?

Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye bilgilerini göstermek için kullanılır:

Kıyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin? (Mehmet Akif Ersoy)

Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümle­rin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.

Aşık olan herhangi bir kimse kendi içindeki kayıp parçaları aramaya koyulmuştur aslında. (…) Çok uzun zamandır görmediğiniz anılar dolusu bir odaya adım atmak gibidir bu. (Haruki MURAKAMİ)

Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır:

Çok zeki(!) olan çocuğunuz sınavdan kaç puan aldı?.

Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır:

1496 (?) yılında doğan Fuzuli Türk şiirini önemli ölçüde etkilemiştir.

Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.

Metin aktarmalarında, çevirilerde, alıntılarda çalışmayı yapanın eklediği sözler için kullanılır:

“Eldem, Osmanlıda en önemli fark[ın], mezar taşının şeklinde ortaya çık[tığını] söyledikten sonra…” (Hilmi Yavuz)

Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır:

Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]

Çanakkale’yi

Atatürk’ün

Türkiye’den

Ağrı Dağı’nda

Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kesme işareti kullanılır:

Hisar’dan, Boğaz’dan vb.

Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiğinde büyük harfle yazılan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek alması durumunda kesme işareti kullanılır:

Bu Kanun’un 5. maddesine göre bireyler yaptıklarından sorumludur.

Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır:

Nasrettin Hoca’nın (1208-1284)

Ahmet Hamdi’nin (Tanpınar)

Ek getirildiğinde Avrupa Birliği kesme işareti ile kullanılır:

Avrupa Birliği’ne henüz üye değiliz.

Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:

Türkiye Büyük Millet Meclisine

Atatürk İlkokulunda

Talim Terbiye Kurulundan

Şen Bakkaliyesinden

Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde Başbakanlığa, Rektörlüğe vb. biçimlerde yazılır.

Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:

Türkçe, Türkçeden, Türkçeyi, Türkçenin

Türklük, Türkler, Türklerin, Türkleşti

İzmir, İzmirli, İzmirliden

Ispartalı, Malatyalı, Konyalı

Ahmetler, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Atatürkçülüğün vb.

Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.

Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur:

Şaban Bey’e, Aslı Hanım’dan, Sami Efendi’ye, Kazım Paşa’ya; Yüksek Seçim Kurulu Başkanı’ndan vb.

Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:

TBMM’ye, AB’ye, TRT’de, THY’nin vb.

Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:

1682’de, 9’uncu madde, 6’ncı kat; 7,65’lik, 9,65’lik, 657’yle vb.

Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için konur:

Sınav başvuruları 20 Nisan’da sona erecektir.

Seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kullanılır:

Güzelliğin on par’etmez
Bu bendeki aşk olmasa (Âşık Veysel)