7. Sınıf Fiiller (Eylemler) Konu Anlatımı

Bugün sabah erkenden kalktım.

Ben de sizinle geleyim.

Sözcük, mastar eklerinden (-mak/-mek) birini aldığında anlamlı oluyorsa fiildir; anlamsız oluyorsa isimdir.

Taşınıyor →Taşın(mak), anlamlı olduğu için fiildir.

Çocuktur →Çocuk(mak), anlamsız olduğu için isimdir.

Getirmelisin → Getir(mek), anlamlı olduğu için fiildir.

Yorulduk → Yorul(mak), anlamlı olduğu için fiildir.

Fiillerden sonra kullanılan kısa çizgi -mak/-mek anlamında kullanılır.

Söyle- diye yazılır, söylemek diye okunur.

“-mak/-mek” ekleri aynı zamanda bir yapım ekidir. Eklendiği sözcüğü isim yapar.Senin görevin çalışmaktır

Çalışmak sözcüğü isimdir çünkü çalışmak(mak) diyemeyiz.

Çarpıştırdık

Kökü: Çarp- ya da çarp(mak) Mastarı: Çarpıştırmak

Yıkattırıldı

Kökü: Yıka- ya da yıka(mak) Mastarı: Yıkattırılmak

“Sincap fındık yedi.” cümlesini inceleyelim:

“Ye-” eylemi bir işi, hareketi anlatıyor.

Yeme eylemini yapan, sincap; sincabın yaptığı işten etkilenen varlık, fındık.

“Onu yedi.” dediğimizde anlamlı oluyor.

“Sincap neyi/kimi yedi?” şeklinde soru sorabiliyoruz.

iç(mek), getir(mek), anlat(mak), kaldır(mak), topla(mak), karıştır(mak)…

2. Oluş Fiilleri

Oluş fiilleri, varlıkta kendiliğinden oluşan değişikliği anlatan fiillerdir.

Eylemin gerçekleşmesi için belli bir süre gerekir çünkü zamanla ortaya çıkan durumu anlatırlar.

Oluş fiillerinde işten etkilenen bir varlık (nesne) bulunmaz.

Oluş fiillerinin başına “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamsız olur.

Oluş fiilleri; “Neyi?”, “kimi?” sorularına cevap vermezler.

“Ayşe teyze çok yaşlanmış.” cümlesini inceleyelim:

“Yaşlan-” kişinin elinde olmayan bir eylemdir ve kendiliğinden oluşan değişikliği anlatır.

Yaşlanmak için belirli bir süre gereklidir.

“Onu yaşlandı.” dediğimizde anlamsız oluyor.

“Ayşe teyze neyi/kimi yaşlanmış?” şeklinde soru soramıyoruz.

şişmanla(mak), doğ(mak), çürü(mek), büyü(mek), hastalan(mak), bayatla(mak)…

3. Durum Fiilleri

Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir.

İşi başlatmak ve bitirmek işi yapan kişinin (öznenin) elindedir.

İşi yapan bir kişi (özne) vardır ancak bu işten etkilenen bir varlık (nesne) yoktur.

Durum fiillerinin başına “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamsız olur.

Durum fiilleri; “Neyi?”, “kimi?” sorularına cevap vermezler.

“Betül beni görünce güldü.” cümlesini inceleyelim:

“Gül-” eylemini başlatmak ve bitirmek elimizdedir.

“Onu güldü.” dediğimizde anlamsız oluyor.

“Betül neyi/kimi güldü?” şeklinde soru soramıyoruz.

Durum Fillerine Örnekler: Uyu(mak),otur(mak), sus(mak), ağla(mak), dur(mak), uzan(mak), çık(mak)…

Kimi eylemlerin kılış, durum ya da oluş anlamı taşıması eylemlerin cümlede kullanılışlarına (anlamlarına) bağlıdır.

Çocuk kapıyı açtı. (İş/Kılış)

Bütün çiçekler açtı. (Oluş)

Dayım dün akşam geldi. (Görülen bir eylem)

Top oynarken düştüm. (Yaşanan bir eylem)

b. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman

Eki “-mış, -miş, -muş, -müş“tür.

Kişinin duyduğu ya da öğrendiği bir eylemi anlatır.

Fiilin gerçekleştiği kesin değildir.

Sonradan fark edilme anlamı da katar.

Dayısı dün akşam gelmiş. (Duyulan, öğrenilen bir eylem)

Üzerime yemek dökmüşüm. (Sonradan fark edilme anlamı)

2. Şimdiki Zaman Kipi

Eki “-yor“dur. “-makta,-mekte” ekleri de şimdiki zaman anlamı veren eklerdir.

Eylemin yapılma zamanı ile söylenme zamanı aynıdır.

Odasında müzik dinliyor. (Şu an yapılan bir eylem)

Odasında müzik dinlemekte.

3. Gelecek Zaman Kipi

Eki “-acak, -ecek“tir.

Eylemin henüz yapılmamış, söylendikten sonraki bir zamanda yapılacağı anlamı verir.

Az sonra ders çalışmaya başlayacağım. (Gelecekte yapılacak bir eylem)

4. Geniş Zaman Kipi

Eki “-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür“dür. Olumsuz birinci şahıs çekimlerinde “-ma, -me, ikinci ve üçüncü şahıs çekimlerinde “-maz, -mezekleri kullanılır.

Her zaman yapılan, sürekli tekrarlanan eylemleri ifade eder.

Sabahları yürüyüş yaparım. (Her sabah yapılan bir eylem)

İki güne bir dükkâna uğrar.(Her zaman yapılan bir eylem)

HABER (BİLDİRME) KİPLERİNİN ÇEKİM TABLOSU

“Gel-” fiilinin haber (bildirme) kiplerine göre çekimidir.

B. Dilek (Tasarlama) Kipleri

Zaman anlamı taşımayan fiillerdir.

Bir dileği, bir isteği, yapılması gereken bir durumu ifade eden kiplerdir.

Kip ve kişi ekleriyle eylemlerin olumlu, olumsuz, olumlu soru ya da olumsuz soru biçiminde çekimleri yapılır.

Dört ana başlıkta incelenir:

1. Dilek (Şart) Kipi

Eki “-sa, -se“dir.

Eylemin gerçekleşmesi dilek ya da şarta bağlıdır.

Keşke tüm soruları doğru cevaplayabilsem. (Dilek anlamı)

Düzenli ve disiplinli çalışırsa zaten başarır. (Koşul/Şart anlamı)

2. İstek Kipi

Eki “-a, -e“dir.

Eylemin gerçekleşmesine istek bildirir.

Ben de sizinle geleyim mi? (İstek anlamı)

Birazdan mola verelim. (İstek anlamı)

3. Gereklilik Kipi

Eki “-malı, -meli“dir.

Eylemin mutlaka yapılması gerektiği anlamı verir.

Saat üçte kardeşimi okuldan almalıyım. (Gereklilik anlamı)

Ödevimi bu akşam bitirmeliyim. (Gereklilik anlamı)

4. Emir Kipi

Eki yoktur.

Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir.

Odanı çabuk topla! (Emir anlamı)

Biraz acele et! (Emir anlamı)

DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİNİN ÇEKİM TABLOSU

“Gel-” fiilinin dilek (tasarlama) kiplerine göre çekimidir.

Bu odayı hemen temizleyeceksin

Kullanılan kip: Gelecek zaman kipi

Kastedilen kip: Emir kipi

Trabzon’a bir ay sonra gelirim.

Kullanılan kip: Geniş zaman kipi

Kastedilen kip: Gelecek zaman kipi

Her salı burada pazar kuruluyor.

Kullanılan kip: Şimdiki zaman kipi

Kastedilen kip: Geniş zaman kipi

Hoca bir gün ava çıkar.

Kullanılan kip: Geniş zaman kipi

Kastedilen kip: Duyulan geçmiş zaman kipi