8. Sınıf Fiilimsiler (Eylemsiler) Konu Anlatımı

İÇİNDEKİLER
Fiilimsilerin Özellikleri
Fiilimsi (Eylemsi) Çeşitleri
1. İsim-Fiiller (Mastarlar)
2. Sıfat-Fiiller (Ortaçlar)
3. Zarf-Fiiller (Ulaçlar/Bağ-Fiiller)

Fiilden türetilen, olumsuzu yapılabilen, isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil görevlerinde kullanılabilen sözcüklere fiilimsi (eylemsi) denir.

Fiilimsilerin Özellikleri

Fiil kök ya da gövdelerinden türerler.
  • Örnekler
  • gidince → “git-” fiilinden türemiş bir fiilimsidir.
  • aklınca → “akıl” sözcüğü isim olduğu içim fiilimsi değildir.
Kip ve kişi eki alarak çekimlenemezler. (Çekimlenirse fiil olur.)

Kip ve kişi eki alarak çekimlenemediğine göre fiilimsidir.

  Tekil Çoğul
1. Kişi(ben)gelip(biz)gelip
2. Kişi(sen)gelip(siz)gelip
3. Kişi(o)gelip(onlar)gelip

Kip ve kişi eki alarak çekimlendiğine göre fiildir.

  TekilÇoğul
1. Kişi(ben)geldimgeldik
2. Kişi(sen)geldingeldiniz
3. Kişi(o)geldigeldiler
Olumsuzluk eklerini alabilirler.
  • Örnekler
  • Anlamamak, susmayarak vb.
Cümlenin başında, ortasında ya da sonunda bulunabilir.
  • Örnekler
  • Gülmek bulaşıcıdır.
  • Oturup dinlendikçe toparlanıyordu.
  • Tek kusuru aceleci olmasıdır.
Fiilimsiler, cümlenin sonunda olmadıklarında yarım yargı bildirir ve yan cümle oluştururlar.
  • Örnekler
Beni görünce
Yan cümle
(Yarım yargı)		koşarak
Yan cümle
(Yarım yargı)		yanıma geldi.
Temel cümle
(Tam yargı)
Cümlede isim, sıfat ve zarf görevinde kullanılırlar.
  • Örnekler
  • Girmek yasaktır.
    İsim
  • Gelen konuklar iyi ağırlandı.
    Sıfat
  • Giderken hepimizle vedalaştı.
    Zarf
İsim çekim eklerini alabilirler.
  • Örnekler
  • Konuşmalar → Çokluk eki almış.
  • Konuşması → Tamlama eki almış.
  • Konuşmaktan → Hâl eki almış.
  • Uyarı
Tüm fiilimsi ekleri yapım ekidir. Fiilimsi eki alan sözcük de türemiş sözcüktür.

Fiilimsi (Eylemsi) Çeşitleri

1. İsim-Fiiller (Mastarlar)

İsim-Fiiller (Mastarlar): Fiil kök ya da gövdelerine “-ma, -mak, -ış” ekleri getirilerek yapılan fiilimsilere isim-fiil denir. İsim-fiiller, cümle içerisinde isim görevinde kullanılır.

İsim-fiil ekleri, “ma y ış mak” formülü ile ezberlenebilir.

  • Örnekler
  • Yüzmek tüm kasları çalıştırır.
  • Okuma yazması yokmuş.
  • Gelişiyle gidişi bir oldu.
  • Uyarı

Olumsuzluk eki olan -ma/-me ile isim-fiil eki olan -ma/-me birbirine karıştırılmamalıdır.

  • Neden beni beklemedin? → Bekleme sözcüğündeki -me, olumsuzluk ekidir.
  • Beklemene sevindim. → Beklemene sözcüğündeki -me, isim-fiil ekidir.
İsim-fiil ekiyle oluşturulan bazı fiilimsiler sıfat görevinde kullanılabilir.
  • Yapma çiçek
  • Süzme yoğurt
  • Bu sözcükler isim-fiil eki almalarında rağmen sıfat görevinde kullanılmıştır.
Bazı sözcükler, isim-fiil eki aldığı halde hareket anlamını yitirerek kalıcı isim olabilir. Kalıcı isimler, olumsuzluk eklerini alamazlar.
  • Binanın girişi yan taraftadır.
    Kalıcı isim
  • Günlük iki ekmek alıyoruz.
    Kalıcı isim
  • Danışmadaki görevli bize yardımcı oldu.
    Kalıcı isim
  • Kaymak ile bal kahvaltıda iyi gider.
    Kalıcı isim

2. Sıfat-Fiiller (Ortaçlar)

Sıfat-Fiiller (Ortaçlar): Fiil kök ya da gövdelerine “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleri getirilerek yapılan fiilimsilere sıfat-fiil denir. Sıfat-fiiller, cümle içerisinde sıfat görevinde kullanılır.

  • Örnekler
  • Şu gelen çocuk benim kardeşim.
  • Eli öpülesi annelerimizin değerini bilelim.
  • Kendisini bulunmaz Hint kumaşı sanıyor.
  • Hepimizin benzer hataları vardır.
  • Gidilmedik yer bırakmadık bu yaz.
  • Okunacak kitaplarım var daha.
  • Bu iş için biçilmiş kaftandır o.

Sıfat-fiil ekleri, “anası mezar dikecekmiş” formülü ile ezberlenebilir.

  • Uyarı
Bazı sözcükler, sıfat-fiil ekleri aldığı halde hareket anlamını yitirerek kalıcı isim olabilir. Kalıcı isimler, olumsuzluk eklerini alamazlar.
  • Gelecek de bir gün gelecek.
    Kalıcı isim
  • Geçmişten ders almayanlar geleceğe güvenle bakamaz.
    Kalıcı isim
Devrik cümle kalıpları, sıfat-fiillerde yanıltıcı olabilir. Hata yapmamak için cümleyi kurallı hâle getirebilirsiniz.
  • Kırılmış bardaklar kolideki. → İlk bakışta “kırılmış” sözcüğü sıfat fiil gibi gözükse de aslında çekimli bir fiildir.

“-mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” sıfat fiil eklerini kip ve kişi ekleri ile karıştırmamak gerekir. Bu eklerden birini alan sözcük cümlede sıfat görevindeyse sıfat fiildir.

  • Giyecek kıyafetim kalmamış hiç.
    Sıfat-fiil
  • Burada tanıdık yüzler görmek mutluluk verici.
       Sıfat-fiil
  • Bugün kırmızı elbisesini giyecek.
               Çekimli fiil
  • Geç de olsa birbirimizi tanıdık.
              Çekimli fiil
Sıfat-fiiller cümle içinde genel olarak isimle birlikte kullanılır. Ancak bazı durumlarda bu isim düşerek sıfat-fiil adlaşır.
  • Törende görev alacak öğrenciler belli oldu.
         Sıfat-fiil   İsim
  • Törende görev alacaklar belli oldu.
       Adlaşmış sıfat-fiil
  • Duyduğum sözlere inanamadım.
     Sıfat-fiil  İsim
  • Duyduklarıma inanamadım.
    Adlaşmış sıfat-fiil

3. Zarf-Fiiller (Ulaçlar/Bağ-Fiiller)

Zarf-fiiller, fiil kök veya gövdelerine “-ken, -alı, -esiye, …-r …-maz, …-a …-a, -ip, -ince, -a, -arak, -madan, -maksızın, -diğinde, -dıkça, -casına” ve benzeri ekler getirilerek oluşturulur. Zarf-fiiller, cümle içerisinde zarf görevinde kullanılır.

  • Örnekler
  • Çocuk yatar yatmaz uyudu.
  • Gide gele yolu da öğrendik.
  • Biraz dinlenip çalışmaya devam ettik.
  • Bağırarak yanımıza gelince biz de korktuk.
  • Uyarı

“diye, kala, geçe” sözcüklerindeki -a/-e zarf-fiildir.

  • Geçmişin yanlışlarını düzeltmeye kararlıyız, diye konuştu.
  • Ona on kala gelirim.
  • Tren, sekizi beş geçe kalkacak.
Zarf-fiiller, cümleye farklı anlamlar katabilir.
  • Koşarak yanımıza geldi. → Durum anlamı
  • Çalıştıkça kazanacaksın. → Koşul anlamı
  • Evden çıkarken bana haber ver. → Zaman anlam

KONUYLA İLGİLİ DAHA FAZLA İÇERİK

Konu Anlatım Sunusu
Etkinlikler
İnteraktif Testler