Fiilden türetilen, olumsuzu yapılabilen, isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil görevlerinde kullanılabilen sözcüklere fiilimsi (eylemsi) denir.
Fiilimsilerin Özellikleri
- Örnekler
- gidince → “git-” fiilinden türemiş bir fiilimsidir.
- aklınca → “akıl” sözcüğü isim olduğu içim fiilimsi değildir.
Kip ve kişi eki alarak çekimlenemediğine göre fiilimsidir.
| Tekil | Çoğul | |||
| 1. Kişi | (ben) | gelip | (biz) | gelip |
| 2. Kişi | (sen) | gelip | (siz) | gelip |
| 3. Kişi | (o) | gelip | (onlar) | gelip |
Kip ve kişi eki alarak çekimlendiğine göre fiildir.
| Tekil | Çoğul | ||
| 1. Kişi | (ben) | geldim | geldik |
| 2. Kişi | (sen) | geldin | geldiniz |
| 3. Kişi | (o) | geldi | geldiler |
- Örnekler
- Anlamamak, susmayarak vb.
- Örnekler
- Gülmek bulaşıcıdır.
- Oturup dinlendikçe toparlanıyordu.
- Tek kusuru aceleci olmasıdır.
- Örnekler
| Beni görünce Yan cümle (Yarım yargı) | koşarak Yan cümle (Yarım yargı) | yanıma geldi. Temel cümle (Tam yargı) |
- Örnekler
-
Girmek yasaktır.
İsim
-
Gelen konuklar iyi ağırlandı.
Sıfat
-
Giderken hepimizle vedalaştı.
Zarf
- Örnekler
- Konuşmalar → Çokluk eki almış.
- Konuşması → Tamlama eki almış.
- Konuşmaktan → Hâl eki almış.
- Uyarı
Fiilimsi (Eylemsi) Çeşitleri
1. İsim-Fiiller (Mastarlar)
İsim-Fiiller (Mastarlar): Fiil kök ya da gövdelerine “-ma, -mak, -ış” ekleri getirilerek yapılan fiilimsilere isim-fiil denir. İsim-fiiller, cümle içerisinde isim görevinde kullanılır.
İsim-fiil ekleri, “ma y ış mak” formülü ile ezberlenebilir.
- Örnekler
- Yüzmek tüm kasları çalıştırır.
- Okuma yazması yokmuş.
- Gelişiyle gidişi bir oldu.
- Uyarı
Olumsuzluk eki olan -ma/-me ile isim-fiil eki olan -ma/-me birbirine karıştırılmamalıdır.
- Neden beni beklemedin? → Bekleme sözcüğündeki -me, olumsuzluk ekidir.
- Beklemene sevindim. → Beklemene sözcüğündeki -me, isim-fiil ekidir.
- Yapma çiçek
- Süzme yoğurt
- Bu sözcükler isim-fiil eki almalarında rağmen sıfat görevinde kullanılmıştır.
-
Binanın girişi yan taraftadır.
Kalıcı isim -
Günlük iki ekmek alıyoruz.
Kalıcı isim -
Danışmadaki görevli bize yardımcı oldu.
Kalıcı isim -
Kaymak ile bal kahvaltıda iyi gider.
Kalıcı isim
2. Sıfat-Fiiller (Ortaçlar)
Sıfat-Fiiller (Ortaçlar): Fiil kök ya da gövdelerine “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleri getirilerek yapılan fiilimsilere sıfat-fiil denir. Sıfat-fiiller, cümle içerisinde sıfat görevinde kullanılır.
- Örnekler
- Şu gelen çocuk benim kardeşim.
- Eli öpülesi annelerimizin değerini bilelim.
- Kendisini bulunmaz Hint kumaşı sanıyor.
- Hepimizin benzer hataları vardır.
- Gidilmedik yer bırakmadık bu yaz.
- Okunacak kitaplarım var daha.
- Bu iş için biçilmiş kaftandır o.
Sıfat-fiil ekleri, “anası mezar dikecekmiş” formülü ile ezberlenebilir.
- Uyarı
-
Gelecek de bir gün gelecek.
Kalıcı isim -
Geçmişten ders almayanlar geleceğe güvenle bakamaz.
Kalıcı isim
- Kırılmış bardaklar kolideki. → İlk bakışta “kırılmış” sözcüğü sıfat fiil gibi gözükse de aslında çekimli bir fiildir.
“-mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” sıfat fiil eklerini kip ve kişi ekleri ile karıştırmamak gerekir. Bu eklerden birini alan sözcük cümlede sıfat görevindeyse sıfat fiildir.
-
Giyecek kıyafetim kalmamış hiç.
Sıfat-fiil -
Burada tanıdık yüzler görmek mutluluk verici.
Sıfat-fiil -
Bugün kırmızı elbisesini giyecek.
Çekimli fiil -
Geç de olsa birbirimizi tanıdık.
Çekimli fiil
-
Törende görev alacak öğrenciler belli oldu.
Sıfat-fiil İsim -
Törende görev alacaklar belli oldu.
Adlaşmış sıfat-fiil -
Duyduğum sözlere inanamadım.
Sıfat-fiil İsim -
Duyduklarıma inanamadım.
Adlaşmış sıfat-fiil
3. Zarf-Fiiller (Ulaçlar/Bağ-Fiiller)
Zarf-fiiller, fiil kök veya gövdelerine “-ken, -alı, -esiye, …-r …-maz, …-a …-a, -ip, -ince, -a, -arak, -madan, -maksızın, -diğinde, -dıkça, -casına” ve benzeri ekler getirilerek oluşturulur. Zarf-fiiller, cümle içerisinde zarf görevinde kullanılır.
- Örnekler
- Çocuk yatar yatmaz uyudu.
- Gide gele yolu da öğrendik.
- Biraz dinlenip çalışmaya devam ettik.
- Bağırarak yanımıza gelince biz de korktuk.
- Uyarı
“diye, kala, geçe” sözcüklerindeki -a/-e zarf-fiildir.
- Geçmişin yanlışlarını düzeltmeye kararlıyız, diye konuştu.
- Ona on kala gelirim.
- Tren, sekizi beş geçe kalkacak.
- Koşarak yanımıza geldi. → Durum anlamı
- Çalıştıkça kazanacaksın. → Koşul anlamı
- Evden çıkarken bana haber ver. → Zaman anlam