8. Sınıf Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı

A. TEMEL ÖGELER

1. YÜKLEM

Cümlede oluş, iş ve hareket bildiren sözcük ya da sözcük grubudur.
Cümlede ilk bulunan ögedir ancak yüklemi bulduran herhangi bir soru yoktur.
Diğer ögeleri bulabilmek için tüm sorular yükleme sorulur.
Fiiller, kip ve kişi eki alarak yüklem olabilir.

Örnekler

Mehmet çok hızlı koşuyorsun. → “Koş-” fiili, “-yor” kip ekini ve “-sun” kişi ekini alarak yüklem olmuş

 

İsimler veya isim soylu sözcükler ek-fiil alarak yüklem olabilir.

Örnekler

Uzunca bir yolculuktan sonra köydeydik. → Köy sözcüğü, ek fiilin görülen geçmiş zaman eki olan “-di”yi alarak yüklem olmuş.

 

Cümlede birden fazla yüklem bulunabilir.

Örnekler

Çok yoruldum, yatıp biraz dinleneceğim.

 

Yüklem, genelde cümlenin sonundadır ancak başında veya ortasında da olabilir.

Örnekler

Derya’yı dün sabah okulda görmüştüm.

Dün sabah okulda görmüştüm Derya’yı.

Görmüştüm Derya’yı dün sabah okulda.

 

Tek bir sözcük yüklem olabileceği gibi bir sözcük grubu da yüklem olabilir.

Örnekler

Arabası yarı yolda bozuldu.

Arabayı ağacın gölgesine park etti.

 

Tamamı yüklem olan cümleler de olabilir.

Örnekler

Yeşilin binbir tonuyla bezeli bir ormandaydık.
                                       Y

Sınıfın en uzun boylu öğrencisiydi.
                             Y

 

Tüm sözcük türleri yüklem olabilir.

Örnekler

Anahtarı düşürdüğü yer buraydı. → Zamir

Tek görevi dosyaları düzenlemekti. → Fiilimsi

Çöp kovaları binanın arkasındaydı. → İsim tamlaması

Ömer, çalışkan bir çocuktur. → Sıfat tamlaması

Yardımlarınız için teşekkür ederim. → Birleşik fiil

Bu hediyeler, benim içinmiş. → Edat grubu

Başım yine dara düştü. → Deyim

 

2. ÖZNE

Bir cümlede bildirilen işi yapan, yüklemin bildirdiği durumu üzerine alan kişi veya varlıktır.

Cümlede yüklemden sonraki en önemli ögedir. Bu yüzden, yüklemden hemen sonra özne bulunur.

Özneyi bulabilmek için yükleme “Kim?” ve “Ne?” soruları sorulur. Ancak bu soruları “-en kim?”, “-en ne?”; “olan kim?”, “olan ne?” kalıplarıyla sormak en doğrusudur. Böylelikle olası bir özne/nesne karışıklığının önüne geçilmiş olur.

Örnekler
Deniz,
Ö
 yeni bir kitap
–
 aldı.
Y

Alan kim? -Deniz

Şiddetli rüzgâr,
Ö
 ağacın dallarını
–
 kırmış.
Y

Kıran ne? -Şiddetli rüzgâr

Ömer,
Ö
 ailenin tek çocuğudur.
Y

Ailenin tek çocuğu olan kim? -Ömer

Babaannesinin evi
Ö
 üst sokaktaydı.
Y

Üst sokakta olan ne? -Babaannesinin evi

 

Gerçek ve sözde özne olmak üzere iki özne türü vardır:

1. Gerçek Özne :

Açık ve gizli özne olmak üzere iki çeşittir.

a. Açık Özne: Cümlede açıkça yazılı olan öznedir.

Örnekler
Neslihan Hanım,
Açık Özne
 gazetesini sabahları
–
 okur.
Y

Okuyan kim? -Neslihan Hanım

 

b. Gizli Özne: Cümlede açıkça yazılı olamayan öznedir.

Örnekler
   (O)
GÖ
 Gazetesini sabahları
–		 okur.
Y

 

Uyarı

Gizli özne, öge sıralanışında ve sayısında dikkate alınmaz.

(Biz)
GÖ
 Geçen gün
ZT		 Melih’le
ZT		 markette
YT		 karşılaştık.
Y

Öge sayısı: 4
Öge sıralanışı: ZT – ZT – YT – Y

 

2. Sözde Özne :

Eylemin, kimin tarafından yapıldığı belli olmayan cümlelerde yapılan işten etkilenen ögedir. Bir cümlede sözde özne olabilmesi için yüklemde mutlaka “-l” ve “-n” seslerinden birinin bulunması gerekir.

Örnekler
Davetiyeler,
SÖ
  ilgililere
–		  yollandı
Y

yollanan ne? -Davetiyeler. Yollama işini yapan kim? -Belli değil.

Olay,
SÖ
 titizlikle
–		 araştırıldı.
Y

Araştırılan ne? -Olay. Araştırma işini yapan kim? -Belli değil.

 

Uyarı

“… tarafından” ya da “…-ca” kalıpları cümledeki öznenin türünü değiştirmez.

Suçlular,
SÖ
 polis tarafından
–		 tutuklandı
Y
Halk
SÖ
 yetkililerce
–		 bilgilendirildi
Y

 

Bazı cümlelerde özne kullanılmayabilir.

Sabah,
ZT
 erken
ZT		 kalkılacak
Y

B. YARDIMCI ÖGELER

1. NESNE 

Cümlede, öznenin yaptığı işten etkilenen varlıktır.

Nesne, iki çeşittir:

a. Belirtili Nesne:

Özneyi kullanarak yükleme sorulan “Neyi?”, “Kimi?”, “Nereyi?” sorularının cevabı belirtili nesneyi verir. Belirtili nesne olan sözcük ya da sözcük grubu belirtme hâl ekini (-i hâl ekini) alır.

Örnekler
Babam
Ö
 ağaçları
B.li N		 suluyor.
Y

Babam neyi suluyor? -Ağaçları

Zeynep
Ö
 ablasını
B.li N		 taklit ediyor.
Y

Zeynep kimi taklit ediyor? -Ablasını

Ağaçlar
Ö
 bahçeyi
B.li N		 süslüyor.
Y

Ağaçlar nereyi süslüyor? -Bahçeyi

 

b. Belirtisiz Nesne:

Özneyi kullanarak yükleme sorulan “Ne?” sorusunun cevabı belirtisiz nesneyi verir.

Örnekler
Kardeşim,
Ö		 benden
YT		 bir bardak süt
B.siz N		 istedi.
Y

Kardeşim ne istedi? -Bir bardak süt

Ayla
Ö		 “Bu konuyu çok iyi anladım.”
B.siz N		 dedi.
Y

Ayla ne dedi? – Bu konuyu çok iyi anladım.

 

2. YER TAMLAYICISI 

Özneyi kullanarak yükleme sorulan “Kime?”, “Kimde?”, “Kimden?”; “Neye?”, “Neyde?”, “Neyden?”; “Nere(y)e?”, “Nerede?”, “Nereden?” sorularının cevabı yer tamlayıcısını verir.

Yer tamlayıcısı olan sözcük ya da sözcük grubunda mutlaka “-e, -de, -den” hâl eklerinden biri bulunur.

Örnekler

Eve ulaştığınızda bana haber verin. → Kime haber verin? -Bana

Bir dönem köyde yaşadım. → Nerede yaşadım? -Köyde

Yoğurt, sütten yapılır. → Yoğurt neyden yapılır? -Sütten

 

Uyarı

“-e, -de, -den” hâl eklerini alan her sözcük yer tamlayıcısı değildir.

Öfkeden
ZT
 deliye dönmüştü.
Y

“Öfkeden” sözcüğü, sebep bildiriyor; bu nedenle yer tamlayıcısı değildir.

 

3. ZARF TAMLAYICISI 

Özneyi kullanarak yükleme sorulan “Ne zaman?”, “Nasıl?”, “Niçin?”, “Niye?”, “Neden?”, “Ne kadar?”, “Ne şekilde?”, “Ne ile?”, “Kim ile?”, “Nereye?” sorularının cevabı zarf tamlayıcısını verir.

Örnekler
Canım sıkıldığında
ZT		 buraya
YT		 gelirim.
Y

Ne zaman gelirim? -Canım sıkıldığında

Meraklanma diye
ZT		 senden
YT		 gizledik.
Y

Niye gizledik? -Meraklanma diye

Beni almak için
ZT		 arabayla
ZT		 gelmiş.
Y

Niçin gelmiş? -Beni almak için / Nasıl gelmiş? -Arabayla

 

Uyarı

“Nereye?” sorusuna cevap olan aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri, öte, beri gibi yer-yön bildiren sözcükler ek almadıklarında zarf tamlayıcısı; “-e, -de, -den” eklerinden birini aldıklarında yer tamlayıcısı olurlar.

Sude Hanım,
Ö		  az önce
ZT		 aşağı
ZT		 indi.
Y

Sude Hanım nereye indi? -Aşağı

Sude Hanım,
Ö		 az önce
ZT		 aşağıya
ZT		 indi.
Y

Sude Hanım nereye indi? -Aşağıya

ÖGELERİN SORU TABLOSU

ÖGE ADI YÜKLEME YÖNELTİLECEK SORULAR AÇIKLAMA
ÖZNE Fiil cümlelerinde,

(yüklem)+en kim?

(yüklem)+en ne?

 Mutlaka yalın hâlde bulunur. “Neyin?”, “Kimin?” diye bir öge buldurma sorusu yoktur. Eğer bu soruları sormak zorunda kalıyorsanız hata yapmışsınızdır.
İsim cümlelerinde,                          (yüklem)+olan kim?                   (yüklem)+olan ne?
BELİRTİSİZ NESNE

 

 Ne? Mutlaka yalın hâlde bulunur.
BELİRTİLİ NESNE

 

 Neyi?, Kimi?, Nereyi? Mutlaka ismin -i hâlinde bulunur.
YER TAMLAYICISI

 

 Kime?, Kimde?, Kimden?             Neye?, Neyde?, Neyden?, Nere(y)e?, Nerede?, Nereden? Mutlaka ismin -e, -de, -den hâlinde bulunur.
ZARF TAMLAYICISI           Ne zaman?, Nasıl?, Niçin?, Niye?, Neden?, Ne kadar?, Ne şekilde?, Ne ile?, Kim ile?, Nereye? “Nereye?” sorusunun cevabı yalın hâlde ise zarf tamlayıcısı olur.

ÖGELER BULUNURKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Önce yüklem, sonra özne bulunur. Diğer ögeler, özne aracılığıyla yüklem sorulan sorularla bulunur.

Örnekler

Hasan, dün bisikletini okulda vermiş.
Vermiş → Yüklem
Veren kim? → Hasan (Özne)
Hasan neyi vermiş? → Bisikletini (Belirtili nesne)
Hasan bisikletini ne zaman vermiş? → Dün (Zarf tamlayıcısı)
Hasan dün bisikletini nerede vermiş? → Okulda (Yer tamlayıcısı)

 

Herhangi bir öge, bir tek sözcükten oluşabileceği gibi sözcük gruplarından da oluşabilir.

Örnekler
Murat,
Ö		 arkadaşından
YT		 kitap
N		 almış.
Y
Arda’nın telefonu
Ö
 Ahmetlerin evinde
YT		 kalmış.
Y
Hayatı en zor zamanlarda bile yaşanır kılan
Ö
 sevdiklerimizin içimizi ısıtan varlığıydı.
Y

 

Deyimler, ikilemeler, edat grupları, fiilimsi grupları, yardımcı fiileler oluşan birleşik fiiller, isim ve sıfat tamlamaları tek bir ögedir, parçalanmaz.

Örnekler

Buraya her gelişimde içim açılıyor. → Deyim

Konuşa konuşa akşam ettiler. → İkileme

Söylediklerinin hiçbiri doğru değildi. → Edat grubu

Hasta olduğu için gelemedi. → Fiilimsi grubu

Teklifimi kabul ettiler. → Birleşik fiil

Hava değişimden etkilendik sanırım. → İsim tamlaması

Yavru köpeği sahiplendik. → Sıfat tamlaması

 

Uyarı

Bazen deyimler ve tamlamalar iç içe girebilir. Bu gibi durumlarda öge bir bütün olarak alınır.

“Melda’nın ağzı kulaklarına varıyordu.” cümlesini ögelerine ayırmak istediğimizde “ağzı” sözcüğü hem tamlama içinde hem de deyim içindedir.

Melda’nın ağzı → İsim tamlaması

Ağzı kulaklarına varıyordu → Deyim

Melda’nın ağzı kulaklarına varıyordu.
                      Y

Deyim ve tamlamayı ayıramadığımız için cümlenin tamamı yüklemdir.

 

Cümlede her öge çeşidinden birden fazla olabilir.

Örnekler
Ayşe,
Ö		 olanları duyunca
ZT		 sinirlendi;
Y		 arkadaşı
Ö		 onu
B’li N		 hemen
ZT		 sakinleştirdi.
Y

 

Soru cümlelerinde ögeyi bulmak için cümleye cevap verilmesi karışıklığı önler.

Örnekler

Kapıdaki kimmiş? → Kapıdaki Kağan’mış. (Yüklem)

Ders ne zaman bitecek? → Ders saat üçte bitecek.(Zarf tamlayıcısı)

Mehmet kimi aradı? → Mehmet Ali’yi aradı.(Belirtili nesne)

 

Ara sözler ögenin açıklayıcısı durumunda olabilir.

Örnekler
Annem,
Ö
 o fedakâr kadın,
Öznenin Açıklayıcısı		 canımın içidir.
Y

 

Cümle dışı unsurlar, yükleme sorulan hiçbir soruya cevap vermeyen yapılardır. Ara cümleler, seslenmeler, ünlemler, onay bildiren sözcükler ve bazen bağlaçlar cümle dışı unsur olarak değerlendirilir.

Örnekler

Çalışınca, emin ol, başaramayacağın hiçbir şey yoktur. → Ara cümle

Hey, sesimi duyan var mı? → Seslenme

Tüh, yine geciktim. → Ünlem

Peki, ben de sizinle gelirim. → Onay

Baktı ve geçti. → Bağlaç

 

Uyarı

Bağlaçlar her zaman cümle dışı unsur olmayabilir. Arda ve Melih, birazdan gelecek. → “ve” bağlacı bu cümlede öznenin içinde yer almıştır.

Gelecek olan kim? –Arda ve Melih (Özne)

 

Alıntı cümleler, ayrı ayrı ögelerine ayrılmaz. Genellikle bulundukları cümlenin nesnesi durumundadırlar.

Örnekler
Bekir amca
Ö		 “Onun ipiyle kuyuya inilmez.”
Belirtisiz nesne		 derdi.
Y

 

Uyarı

“Kimin?”, “Neyin?” diye bir öge buldurma sorusu yoktur. Eğer bu soruları sormak zorunda kalmışsanız bir tamlamayı bölmüşsünüz demektir.

Ezgi’nin
Ö		 yarışma heyecanı
B.li N		 sesinden
YT		 anlaşılıyordu.
Y

Kimin heyecanı anlaşılıyordu? -Ezgi’nin (YANLIŞ)

 

Ezgi’nin yarışma heyecanı
Ö		 sesinden
YT		 anlaşılıyordu.
Y

Anlaşılan ne? -Ezgi’nin yarışma heyecanı (DOĞRU)

KONUYLA İLGİLİ DAHA FAZLA İÇERİK

Konu Anlatım Sunusu İnteraktif Etkinlikler İnteraktif Testler İnteraktif Oyunlar
Son Yorumlar
  1. Derya

    Buraların sensiz tadı tuzu yok
    cumlesini ogelerine ayirabilir misiniz

  2. Nur

    Hocam bu deftere yazdırılırmı ya

  3. Nisa

    O kadar iyiki yani öğretmen kısa yazdırıyordu çok yardimci oldu sitede yazılan her şeyi tek tek özet defterime yazdım hep oradan çalışıcam herkese oneririim

  4. isim vermek istemiyor

    Öğretmenimiz hepsini yazdırdı bittiğinde parmağımın yamuldugunu gördüm.☠

  5. Abdullah'a

    çok güzel

  6. kamile

    çok iyi hazırlamışsınız ama hocamız hepsini deftere yazdırıyor

  7. HsnHsyn

    Çok güzel bir site herkese öneririm

  8. Lina

    Çok pratik valla helal olsun

  9. ezgi büşra

    benn bu siteyi çok begendim kim hazırladıysa eline saglık

  10. çok güzel bir site ben çok begendim

    çok güzel bir site ben çok begendim

  11. gülazem

    çok güzel çok beğendim

  12. Anonim

    aralara etkinlik olsa daha iyi olur ama cok guzel inşallah sınavda işime yarar

  13. Elif

    Çok teşekkürler
    Çok işime yaradı

  14. cansu

    çok işime yaradı çok anlamadığım bir konuydu burdan çalışınca daha iyi anladım teşekkür ederim.<

  15. AYFER

    çok iyi ve güzel çok beğendim öğrencilerin işini kolaylaştırıyor

  16. Yıldız

    çok güzel olmuş çok işime yaradı bir konuyu 95 dk da anlatan hocalardan dinlemektense bu konu özetine çalışın daha verimli olur kim yaptıysa eline sağlık

  17. .

    çok güzel olmuş aynı zamanda güncelleme de yerinde gelmiş

  18. Esma

    Çok işime yaradı teşekkürler kim yaptıysa…:-)

  19. SULTAN

    DERSLERİMDE YÜKSEK ALMAMI SAĞLAYAN UYGULAMAYA VE HOCAMA TEŞEKKÜR EDERİM

Yorum Yazarken Türkçe Kurallarına Uyarak Yazınız Lütfen!

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

  • Yazının Bağlantısı: 8. Sınıf Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı
  • Tarih: 14 Ekim 2019
  • Yazının Kategorisi: 8. Sınıf, 8. Sınıf Türkçe Konu Anlatımları, Genel
  • Yazar:
  • Bu yazıyı RSS ile Takip Et
  • Diğer kaynaklarda arayın: 8. Sınıf Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı
  • Filtreleme Seçenekleri

    • Sıralama Seçenekleri

    • Sınıf Seçiniz

    • İçerik Türü Seçiniz

    • Sınav Türü Seçiniz

    Ana Menü