8. Sınıf Cümle Türleri Konu Anlatımı

A) YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

1. Fiil (Eylem) Cümlesi

Yüklemi haber veya dilek kiplerinden biriyle çekimlenmiş olan cümlelerdir.

Örnekler
Manzarayı birlikte seyredelim.
Yüklem

Seyret- fiili dilek kipiyle çekimlenmiş.

Bugün alışverişe gidilecek.
Yüklem

Git- fiili haber kipiyle çekimlenmiş.

 

2. İsim (Ad) Cümlesi

Yüklemi ek fiil ile çekimlenmiş olan cümlelerdir.

Örnekler
Ortam kalabalıktı.
Yüklem

Kalabalık sözcüğü ek fiil ile çekimlenmiş

Yaptığı tek spor, yürümekti.
Yüklem

Yürümek sözcüğü ek fiil ile çekimlenmiş

 

Uyarı

Yüklemi sesteş (eş sesli) bir sözcük olan cümlelere dikkat etmek gerekir. Cümleyi okumadan yanızca yükleme bakılırsa hata yapılır.

Geç de olsa sonunda köye vardı. → Fiil cümlesi

Çantasında birkaç parça eşya vardı. → İsim cümlesi

 

Yüklemin türü bulunurken asla köke bakılmaz, sözcüğün yapım eki almış son hâline bakılır.

Örnekler

Çalışmaktır . → Çalış- sözcüğü fiildir ama “-mak” eki onu isim yapmıştır. Sonuç olarak isim cümlesidir.

Sakinleşti . → Sakin sözcüğü isimdir ama “-leş” eki onu fiil yapmıştır. Sonuç olarak fiil cümlesidir.

 

B) YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER

1. Kurallı (Düz) Cümle

Yüklemi sonda olan cümleler, kurallı cümledir.

Örnekler
Fiiller konusunu dönem başında öğrenmiştik.
Yüklem

 

2. Devrik (Kuralsız) Cümle

Yüklemi sonda olmayan cümleler, devrik cümledir.

 

Örnekler
Dönem başında öğrenmiştik.
Yüklem
fiiller konusunu.
Unuttum
Yüklem
yine neler alacağımı.

 

3. Eksiltili Cümle

Yüklemi olmayan cümleler, eksiltili cümledir.

Eksiltili cümlelerin sonu üç nokta (…) konur.

Örnekler

Tam oturup dinlenecekken…

Hava öyle soğuk ki…

 

C) ANLAMLARI BAKIMINDAN CÜMLELER

1. Olumlu Cümle

İsim veya fiil cümlelerinde yüklemde bildirilen işin gerçekleştiğini, gerçekleşeceğini ya da var olduğunu belirten cümleler, olumlu cümledir.

Örnekler

Yardımlarımızdan dolayı bize teşekkür etti. → Olumlu cümle

Bende biraz para var. → Olumlu cümle

 

Kötü ya da olumsuz olarak algıladığımız durumlar, cümleyi olumsuz yapmaz. Önemli olan şey, yargının gerçekleşip gerçekleşmediğidir.

Örnekler

Top oynarken ayağını kırmış. → Olumlu cümle

Yaşlı köpekleri dün ölmüş. → Olumlu cümle

 

2. Olumsuz Cümle

İsim veya fiil cümlelerinde yüklemde bildirilen işin gerçekleşmediğini, gerçekleşmeyeceğini ya da var olmadığını belirten cümleler, olumsuz cümledir.

Olumsuz cümleler; “-ma, -me, -mı, -mi, -mu, -mü; -maz, -mez; -sız, -siz, -suz, -süz” ekleriyle ve “yok, değil” sözcükleriyle yapılır.

Örnekler

Çam, meyve ağacı değildir. → Olumsuz cümle

Evde hiç ekmek yok. → Olumsuz cümle

Uzun zamandır sinemaya gitmiyorum. → Olumsuz cümle

Elmalar tatsızdı. → Olumsuz cümle

Gece bir türlü uyuyamadım. → Olumsuz cümle

 

Uyarı

Bazı cümleler biçimce olumlu olduğu hâlde anlamca olumsuz olabilir.

Cümle: Kadıncağız sabahtan beri ne yiyor ne içiyor.

Cümleden Çıkan Anlam: Kadıncağız sabahtan beri yemedi içmedi.

Sonuç: “Kadıncağız sabahtan beri ne yiyor ne içiyor.” cümlesi olumsuz bir cümledir.

Cümle: Bu masraflara para mı dayanır?

Cümleden Çıkan Anlam: Bu masraflara para dayanmaz.

Sonuç: “Bu masraflara para mı dayanır?” cümlesi olumsuz bir cümledir.

Bazı cümleler biçimce olumsuz olduğu hâlde anlamca olumlu olabilir.

Cümle: Seni anlayor değilim.

Cümleden Çıkan Anlam: Seni anlıyorum.

Sonuç:“Seni anlamıyor değilim.” cümlesi olumlu bir cümledir.

Cümle: Küçücük dükkânda yok yok.

Cümleden Çıkan Anlam: Küçücük dükkânda her şey var.

 

Biçimce ve anlamca olumlu/olumsuzluk ifadeleri verilmeden cümlenin anlamı sorulduğunda, biçime değil anlama bakarız çünkü esas olan anlamdır.

Örnekler

Senin için fedakârlık yapmayacak değilim. → Olumlu cümle

 

3. Soru Cümlesi

Cevap almak için kurulan cümleler, soru cümleleridir.

Örnekler

Bunların hepsini yiyecek misin?

 

Soru cümleleri, gerçek ve sözde soru cümleleri olmak üzere ikiye ayrılır:

a) Gerçek Soru Cümleleri:

Amaç, soruya cevap almaktır.

Örnekler

Akşam beni kaçta ararsın?

Evcil hayvanınız var mı?

 

b) Sözde Soru Cümleleri:

Amaç cevap almak değil daha çok bilineni vurgulamaktır.

Örnekler

Ne çok çalıştığını bilmez olur muyum? (Onaylama)

Bunları ben mi söylemişim? (İnkâr)

Bu parayla ne alınır ki? (Azımsama)

İnsan, sevdiğini hiç üzer mi? (Ayıplama, kınama)

Bir bardak çay alabilir miyim? (Rica)

 

4. Ünlem Cümlesi

Sevgi, korku, heyecan, şaşkınlık gibi duyguları ifade eden cümlelerdir.

Örnekler

Tüh, annemin en sevdiği vazoyu kırdım!

Eyvah, yine yağmura yakalanacağım!

 

D) YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

Yapılarına göre cümleler konusunun iyi anlaşılabilmesi için yan cümle ve temel cümle kavramlarının iyi bilinmesi gerekir.

Temel Cümle:

Birleşik cümlelerde yarım yargıları sonuca bağlayan, asıl yargıyı bildiren cümledir. Temel cümle, içerisinde mutlaka yüklemi barındırmalıdır.

Örnekler
Ahmet’i bugün statta gördüm.
Temel cümle

Gördüm, yüklemdir aynı zamanda temel cümledir.

Dosyaları evde unuttum.
Temel cümle

Unuttum, yüklemdir; temel cümle, yüklemi içerisinde barındırmaktadır.

 

Yan Cümle:

Birleşik cümlelerde ana cümlenin anlamını tamamlayan yardımcı unsurlardır. Genellikle yarım yargı bildirirler. Türkçemizde yan cümle dört şekilde yapılır:

Fiilimsilerle yapılır. Bir cümlede ne kadar fiilimsi varsa bir o kadar da yan cümle vardır.

 

Örnekler
Üşüyünce
Yan cümle
ellerini ovuşturarak
Yan cümle
içeri girdi.
Temel cümle

 

-sa/-se” şart ekiyle yapılır.

Örnekler
Bir şeye ihtiyacın olursa
Yan cümle
ben buradayım.
Temel cümle

 

Yargıların bağlayan “ki” bağlacı ile yapılır. “ki”li birleşik cümlelerde temel cümlenin yan cümleden önce geldiği yönünde genel bir kabul vardır.

Örnekler
Öyle sanıyorum ki
Temel cümle
akşama evde oluruz.
Yan cümle

 

Nesne görevindeki doğrudan anlatım cümleleriyle yapılır.

Örnekler
Terli terli soğuk su içme,
Yan cümle
dedi.
Temel cümle

 

Yapılarına göre cümleler dört başlık hâlinde incelenir:

1. Tek Yüklemli (Basit) Cümle

Yüklem tektir ve herhangi bir yan cümle bulunmaz.

Cümlenin uzunluğu ya da kısalığı ölçü değildir.

Örnekler
Şu kale, en sağlam yapısıdır bu küçük kentin.
Yüklem
Görünce
sor.
Yüklem

Yüklem tek olmasına rağmen yan cümle olduğu için basit cümle sayılmaz.

 

2. Birleşik Cümle

Birleşik cümleleri dört başlık altında inceleyebiliriz:

 

a. İçinde Fiilimsi Olan Cümle (Girişik Birleşik Cümle):

Tek yüklemi olan ve yan cümlesinde fiilimsi bulunan cümlelerdir.

Örnekler
Beni görünce
Yan cümle
koşarak
Yan cümle
yanıma geldi.
Temel cümle

 

Uyarı

Yüklemin içerisinde yer alan fiilimsiler yan cümle yapmaz, temel cümle olur.

Tek çaresi, onunla konuşmaktı.
Yüklem

Konuşmak sözcüğü fiilimsi olmasına rağmen yan cümle değildir.

 

b. Şartlı Birleşik Cümle:

Tek yüklem bulunur.

Şartlı birleşik cümleler “-sa/-se” ekleriyle yapılır.

Yan cümle, temel cümleye şart anlamı katarak bağlanır.

Örnekler
Kendine güvenmezsen
Yan cümle
başaramazsın.
Temel cümle

 

Uyarı

Yan cümlesinde “-sa/-se” olup ayrıca bir de fiilimsi bulunuyorsa cümle yine şartlı birleşik cümle olur.

Anlatılanları iyi dinlersen konuyu çabuk kavrarsın.

 

c. “ki”li Birleşik Cümle:

Birden fazla yargının “ki” bağlacı ile bağlandığı cümlelerdir. “ki”li birleşik cümlelerde temel cümlenin yan cümleden önce geldiği yönünde genel bir kabul vardır.

Örnekler
Anladım ki
Temel cümle
bu konuda ben yanılıyorum.
Yan cümle
Düşündüm ki
Temel cümle
sen de bizimle gelebilirsin.
Yan cümle

 

d. İçinde Cümle Olan Cümle (İç İçe Birleşik Cümle):

Yüklem tek olur.

Yan cümlesinde doğrudan anlatım vardır.

Doğrudan anlatımlı cümle temel cümlenin nesnesi olmak zorundadır.

Örnekler
Bir haftaya kadar buraya dönmüş olacağım
Yan cümle (Belirtisiz nesne görevinde)
dedi.
Temel cümle

 

3. Birden Çok Yüklemli (Sıralı) Cümle

Birden fazla yüklem vardır.

Yüklemler, virgülle ya da noktalı virgülle bağlanırlar.

Örnekler
Acıktım,
Yüklem
bir şeyler yiyeceğim.
Yüklem
At ölür,
Yüklem
meydan kalır;
Yüklem
yiğit ölür,
Yüklem
şan kalır.
Yüklem

 

Uyarı

Öge ortaklığı olanlar bağımlı, olmayanlar bağımsız sıralı cümle olur.

Ebru
Özne
bu paketleri sana bıraktı,
Yüklem
gitti.
Yüklem

Özne ortaklığı olduğu için bağımlı sıralı.

Ege uyudu,
Yüklem
Arda hâlâ oynuyor.
Yüklem

Hiçbir öge ortak değil, bağımsız sıralı.

 

4. Bağlacı Olan (Bağlı) Cümle

Birden fazla yüklem vardır.

Yüklemler, bağlaçlarla birbirine bağlanır.

Örnekler
Kapıyı açtı
Yüklem
ve dışarı çıktı.
Yüklem
Hasta; yatağından doğruldu,
Yüklem
kalktı,
Yüklem
yürüdü
Yüklem
ve pencereyi açtı.
Yüklem

 

Uyarı

Hem… hem…, ne… ne…, ya… ya…” gibi tekrarlı bağlaçlar, yüklemleri bağlarsa bağlı cümle oluşturur.

Hem okurum
Yüklem
hem yazarım.
Yüklem

Bağlı cümle

Ya benimle gelirsin
Yüklem
ya evde oturursun.
Yüklem

Bağlı cümle

 

Bağlaç kullanılan her cümle bağlı cümle (bağlacı olan cümle) olmaz. Bağlı cümle olabilmesi için yüklemleri birbirine bağlaması gerekir.

Örnekler
Ne annesini ne babasını dinledi.
Yüklem

Bağlı cümle değil çünkü yüklem tek.

Emel ve Sude, birlikte geziyor.
Yüklem

Bağlı cümle değil çünkü yüklem tek.

 

Son Yorumlar
  1. Lisabestfan
  2. Anonim
  3. Anonim
  4. bilinmeyen
  5. öykü alkan

Yorum Yazarken Türkçe Kurallarına Uyarak Yazınız Lütfen!

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

  • Yazının Bağlantısı: 8. Sınıf Cümle Türleri Konu Anlatımı
  • Tarih: 30 Aralık 2019
  • Yazının Kategorisi: 8. Sınıf, 8. Sınıf Türkçe Konu Anlatımları
  • Yazar:
  • Bu yazıyı RSS ile Takip Et
  • Diğer kaynaklarda arayın: 8. Sınıf Cümle Türleri Konu Anlatımı
  • Filtreleme Seçenekleri
    • Sıralama Seçenekleri

    • Sınıf Seçiniz

    • İçerik Türü Seçiniz

    • Sınav Türü Seçiniz

    Ana Menü