8. Sınıf Cümle Türleri Konu Anlatımı
A) YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER
1. Fiil (Eylem) Cümlesi
- Örnekler
Manzarayı birlikte | seyredelim. Yüklem |
- Seyret- fiili dilek kipiyle çekimlenmiş.
Bugün alışverişe | gidilecek. Yüklem |
- Git- fiili haber kipiyle çekimlenmiş.
2. İsim (Ad) Cümlesi
- Örnekler
Ortam | kalabalıktı. Yüklem |
- Kalabalık sözcüğü ek fiil ile çekimlenmiş.
Yaptığı tek spor, | yürümekti. Yüklem |
- Yürümek sözcüğü ek fiil ile çekimlenmiş.
- Uyarı
- Geç de olsa sonunda köye vardı. → Fiil cümlesi
- Çantasında birkaç parça eşya vardı. → İsim cümlesi
- Örnekler
- Çalışmaktır . → Çalış- sözcüğü fiildir ama “-mak” eki onu isim yapmıştır. Sonuç olarak isim cümlesidir.
- Sakinleşti . → Sakin sözcüğü isimdir ama “-leş” eki onu fiil yapmıştır. Sonuç olarak fiil cümlesidir.
B) YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER
1. Kurallı (Düz) Cümle
- Örnekler
Fiiller konusunu dönem başında | öğrenmiştik. Yüklem |
- Kurallı cümle
2. Devrik (Kuralsız) Cümle
- Örnekler
Dönem başında | öğrenmiştik. Yüklem | fiiller konusunu. |
Unuttum Yüklem | yine neler alacağımı. |
3. Eksiltili Cümle
- Örnekler
- Tam oturup dinlenecekken…
- Hava öyle soğuk ki…
C) ANLAMLARI BAKIMINDAN CÜMLELER
1. Olumlu Cümle
- Örnekler
- Yardımlarımızdan dolayı bize teşekkür etti. → Olumlu cümle
- Bende biraz para var. → Olumlu cümle
- Örnekler
- Top oynarken ayağını kırmış. → Olumlu cümle
- Yaşlı köpekleri dün ölmüş. → Olumlu cümle
2. Olumsuz Cümle
- Örnekler
- Çam, meyve ağacı değildir. → Olumsuz cümle
- Evde hiç ekmek yok. → Olumsuz cümle
- Uzun zamandır sinemaya gitmiyorum. → Olumsuz cümle
- Elmalar tatsızdı. → Olumsuz cümle
- Gece bir türlü uyuyamadım. → Olumsuz cümle
- Uyarı
- Cümle: Kadıncağız sabahtan beri ne yiyor ne içiyor.
- Cümleden Çıkan Anlam: Kadıncağız sabahtan beri yemedi içmedi.
- Sonuç: “Kadıncağız sabahtan beri ne yiyor ne içiyor.” cümlesi olumsuz bir cümledir.
- Cümle: Bu masraflara para mı dayanır?
- Cümleden Çıkan Anlam: Bu masraflara para dayanmaz.
- Sonuç: “Bu masraflara para mı dayanır?” cümlesi olumsuz bir cümledir.
- Cümle: Seni anlamıyor değilim.
- Cümleden Çıkan Anlam: Seni anlıyorum.
- Sonuç:“Seni anlamıyor değilim.” cümlesi olumlu bir cümledir.
- Cümle: Küçücük dükkânda yok yok.
- Cümleden Çıkan Anlam: Küçücük dükkânda her şey var.
- Örnekler
- Senin için fedakârlık yapmayacak değilim. → Olumlu cümle
3. Soru Cümlesi
- Örnekler
- Bunların hepsini yiyecek misin?
a) Gerçek Soru Cümleleri:
- Örnekler
- Akşam beni kaçta ararsın?
- Evcil hayvanınız var mı?
b) Sözde Soru Cümleleri:
- Örnekler
- Ne çok çalıştığını bilmez olur muyum? (Onaylama)
- Bunları ben mi söylemişim? (İnkâr)
- Bu parayla ne alınır ki? (Azımsama)
- İnsan, sevdiğini hiç üzer mi? (Ayıplama, kınama)
- Bir bardak çay alabilir miyim? (Rica)
4. Ünlem Cümlesi
- Örnekler
- Tüh, annemin en sevdiği vazoyu kırdım!
- Eyvah, yine yağmura yakalanacağım!
D) YAPILARINA GÖRE CÜMLELER
Temel Cümle:
- Örnekler
Ahmet’i bugün statta | gördüm. Temel cümle |
Gördüm, yüklemdir aynı zamanda temel cümledir.
Dosyaları evde | unuttum. Temel cümle |
Unuttum, yüklemdir; temel cümle, yüklemi içerisinde barındırmaktadır.
Yan Cümle:
- Örnekler
Üşüyünce Yan cümle | ellerini ovuşturarak Yan cümle | içeri girdi. Temel cümle |
- Örnekler
Bir şeye ihtiyacın olursa Yan cümle | ben buradayım. Temel cümle |
Yargıların bağlayan “ki” bağlacı ile yapılır. “ki”li birleşik cümlelerde temel cümlenin yan cümleden önce geldiği yönünde genel bir kabul vardır.
- Örnekler
Öyle sanıyorum ki Temel cümle | akşama evde oluruz. Yan cümle |
- Örnekler
Terli terli soğuk su içme, Yan cümle | dedi. Temel cümle |
1. Tek Yüklemli (Basit) Cümle
- Örnekler
Şu kale, | en sağlam yapısıdır bu küçük kentin. Yüklem |
Görünce | sor. Yüklem |
Yüklem tek olmasına rağmen yan cümle olduğu için basit cümle sayılmaz.
2. Birleşik Cümle
a. İçinde Fiilimsi Olan Cümle (Girişik Birleşik Cümle):
- Örnekler
Beni görünce Yan cümle | koşarak Yan cümle | yanıma geldi. Temel cümle |
- Uyarı
Tek çaresi, | onunla konuşmaktı. Yüklem |
b. Şartlı Birleşik Cümle:
Tek yüklem bulunur.
Şartlı birleşik cümleler “-sa/-se” ekleriyle yapılır.
Yan cümle, temel cümleye şart anlamı katarak bağlanır.
- Örnekler
Kendine güvenmezsen Yan cümle | başaramazsın. Temel cümle |
- Uyarı
- Anlatılanları iyi dinlersen konuyu çabuk kavrarsın.
c. “ki”li Birleşik Cümle:
Birden fazla yargının “ki” bağlacı ile bağlandığı cümlelerdir. “ki”li birleşik cümlelerde temel cümlenin yan cümleden önce geldiği yönünde genel bir kabul vardır.
- Örnekler
Anladım ki Temel cümle | bu konuda ben yanılıyorum. Yan cümle |
Düşündüm ki Temel cümle |
sen de bizimle gelebilirsin. Yan cümle |
d. İçinde Cümle Olan Cümle (İç İçe Birleşik Cümle):
Yüklem tek olur.
Yan cümlesinde doğrudan anlatım vardır.
Doğrudan anlatımlı cümle temel cümlenin nesnesi olmak zorundadır.
- Örnekler
Bir haftaya kadar buraya dönmüş olacağım Yan cümle (Belirtisiz nesne görevinde) | dedi. Temel cümle |
3. Birden Çok Yüklemli (Sıralı) Cümle
Birden fazla yüklem vardır.
Yüklemler, virgülle ya da noktalı virgülle bağlanırlar.
- Örnekler
Acıktım Yüklem | bir şeyler | yiyeceğim. Yüklem |
At | ölür Yüklem | meydan | kalır Yüklem | yiğit | ölür Yüklem | şan | kalır Yüklem |
- Uyarı
Ebru Özne | bu paketleri sana | bıraktı, Yüklem | gitti. Yüklem |
Özne ortaklığı olduğu için bağımlı sıralı.
Ege | uyudu, Yüklem | Arda hâlâ | oynuyor. Yüklem |
Hiçbir öge ortak değil, bağımsız sıralı.
4. Bağlacı Olan (Bağlı) Cümle
Birden fazla yüklem vardır.
Yüklemler, bağlaçlarla birbirine bağlanır.
- Örnekler
Kapıyı | açtı Yüklem | ve dışarı | çıktı. Yüklem |
Hasta; yatağından | doğruldu, Yüklem | kalktı, Yüklem | yürüdü Yüklem | ve pencereyi | açtı. Yüklem |
- Uyarı
Hem | okurum Yüklem | hem | yazarım. Yüklem |
Bağlı cümle
Ya benimle | gelirsin Yüklem | ya evde | oturursun. Yüklem |
Bağlı cümle
- Örnekler
Ne annesini ne babasını | dinledi. Yüklem |
Bağlı cümle değil çünkü yüklem tek.
Emel ve Sude, birlikte | geziyor. Yüklem |
Bağlı cümle değil çünkü yüklem tek.