8. Sınıf Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Konu Anlatımı

araç & vasıta

buyruk & emir

acemi & toy

cimri & pinti

ayraç & parantez

sözcük & kelime

Delil yetersizliğinden dava kapanmıştı. (kanıt)

Dağın zirvesine ulaşmak üzereydik. (doruk)

Bulanık suda balık avlanmaz. (duru)

Fındık üretiminde bu yıl artış bekliyoruz. (tüketim)

Bir sözcüğün olumsuzu, o sözcüğün zıt anlamlısı demek değildir.

Sözcüklerin zıt anlamlı olabilmesi için her ikisinin de gerçek ya da mecaz anlamlı olması gerekir.

Bu karanlık günler de geçecek elbet.

Aydınlık günlere kavuşacağız.

Bu cümlelerde “aydınlık” ve “karanlık” sözcükleri mecaz anlamda ve birbirine zıt olarak kullanılmıştır.

Babam dürüst, doğru bir adamdı.

Uğraştıkça çizgileri daha eğri oluyordu.

Bu cümlelerde “doğru” sözcüğü mecaz anlamda, “eğri” sözcüğü ise gerçek anlamda kullanılmıştır. Bu yüzden zıt anlamlı sayamayız.

Dik

Bu ağaçları dedesi dikmişti. (Yetiştirmek için bir bitkiyi toprağa yerleştirmek)

Kopan düğmesini çabucak dikmişti. (Kumaş, deri, yara vb.ni iğneye geçirilmiş iplikle tutturmak)

Sözcüklerin sesteş (eş sesli) anlam özelliği kazanabilmesi için farklı temel anlamlarda kullanılmaları gerekmektedir.

Geçen yaz teyzemin dilini arı sokmuştu. (Gerçek anlam)

Yeni bir dil öğrenmek için kursa gidiyorum. (Gerçek anlam)

“Dil” sözcüğü her iki cümlede de gerçek anlamda kullanıldığı için sesteştir.

Çarpışmanın etkisiyle arabanın camı kırıldı. (Gerçek anlam)

Daha işe başlamadan tüm cesareti kırıldı. (Mecaz anlam)

“Kırıl-” sözcüğü ilk cümlede gerçek, ikinci cümlede mecaz anlamıyla kullanılmıştır. Bu yüzden aralarında sesteşlik özelliği aranmaz.

Yaşlı teyzenin kolundan tutup karşıya geçmesine yardım etti. (Gerçek anlam)

Kapının koluna asıldı ama kapıyı açamadı. (Gerçek anlama bağlı farklı bir anlam)

“Kol” sözcüğü ilk cümlede gerçek, ikinci cümlede ise gerçek anlama bağlı farklı bir anlamda kullanılmıştır. Bu yüzden aralarında sesteşlik özelliği aranmaz.

Düzeltme işareti ( ^ ) olan sözcükler; okunuşları, yazılışları ve anlamları farklı olduğu için sesteş değildir.

Yalnız iki adet takım elbisesi vardı. (Adet: tane)
Biz âdetlerimize sıkı sıkıya bağlıyızdır. (Âdet: gelenek, görenek)
kar – kâr
hala – hâlâ
ama – âmâ
yar – yâr

Genelden Özele Sıralama
Varlık – Canlı – Bitki – Ağaç – Meşe

Özelden Genele Sıralama
Meşe – Ağaç – Bitki – Canlı – Varlık

Bir sözcük cümledeki kullanımına göre özel veya genel anlamlı olabilir.

Çiçekler baharın müjdecisidir.

Herhangi bir çiçek kastedildiği için “çiçek” sözcüğü genel anlamda kullanılmıştır.

Odasındaki çiçeğe gözü gibi bakardı.

Kastedilen çiçek, belli bir çiçektir; bu yüzden “çiçek” sözcüğü özel anlamda kullanılmıştır.

Büyük bir evde yaşıyorlardı. (Nicel anlam )
Büyük liderler unutulmaz. ( Nitel anlam)
Ağır paketleri ona taşıtmıştı. ( Nicel anlam)
Annelik ona ağır sorumluluklar yüklemişti. ( Nitel anlam)

Şık → Parmağını şıklatmasıyla herkes sustu.
Hor → Uyurken horluyormuşum.
Hapşu → Üst üste hapşırmaya başladı.

Miyav → Kedicik acı acı miyavlıyordu.
Hav → Bir yabancı görse havlamaya başlardı.
Me → Koyunlar meleşiyor.

Gür → Gök gürlemesinden hep korkardı.
Şırıl → Su şırıltısı beni dinlendiriyor.
Hışır → Yaprakların hışırtısı rüzgârın habercisiydi.

Çuf → Tren, çuf çuf sesleriyle uzaklaştı.
Zır → Kapının zırıltısına uyandım.
Pat → Topu patladı.

Beyaz → Bembeyaz
Issız → Ipıssız
Temiz → Tertemiz
Mor → Mosmor

Güzel mi güzel bir kızdı.
Hava sıcak mı sıcaktı.

Arabamız yavaş yavaş ilerliyordu.
Eğri büğrü bir yola girmiştik.

Hızlı hızlı → Aynı sözcüklerle oluşmuş.
Güçlü kuvvetli → Eş anlamlı sözcüklerden oluşmuş.
Gide gele → Zıt anlamlı sözcüklerden oluşmuş.
Kaba saba → Biri anlamlı, biri anlamsız olan sözcüklerden oluşmuş.
Abur cubur → İki anlamsız sözcükten oluşmuş.
Şıpır şıpır → Yansıma sözcüklerden oluşmuş.
Bire bir → Hâl eki kullanılarak oluşmuş.