5. Sınıf Deyimler ve Atasözleri Konu Anlatımı

1. Deyimler

Deyim: Genellikle gerçek anlamından ayrı, kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeğidir.

Deyimlerin Özellikleri

Deyim: Deyimler, anonimdir yani söyleyeni belli olmayan sözlerdir.

Örnekler

“Aklı bir karış havada olmak” sözünü ilk kimin söylediği belli değildir. Artık halkın ortak malı olmuştur.

 

Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Bu yüzden deyimi oluşturan sözcüklerin yerine bu sözcüklerin eş anlamlıları ya da yakın anlamlıları getirilemez, sözcüklerin yerleri değiştirilemez.

Örnekler

Yüreği ağzına gelmek (Doğru)

Kalbi ağzına gelmek (Yanlış)

 

Deyimler ders vermez yalnızca durum bildirir.

Örnekler

Dilinde tüy bitmek → Tekrar tekrar söylemekten usanmak, bıkmak anlamında bir deyimdir.

 

Deyimler mastar hâlindedir ancak zamana ve şahsa göre çekimlenebilir.

Örnekler

Surat asmak → Mastar hâlinde bir deyimdir.

Surat astı. → Zamana ve şahsa göre çekimlenmiş bir deyimdir.

 

Deyimler genellikle söz öbeği şeklindendir ancak az da olsa cümle şeklinde olan deyimler de vardır.

a. Söz Öbeği Şeklindeki Deyimler:

Örnekler

Yüreği ağzına gelmek

İğne ile kuyu kazmak

Dirsek çürütmek

Üstüne düşmek

 

b. Cümle Şeklindeki Deyimler:

Örnekler

Ayıkla pirincin taşını.

Çoğu gitti azı kaldı.

Dağ fare doğurdu.

Hem suçlu hem güçlü.

 

Deyimler, genellikle mecaz anlamlı olsa da gerçek anlamlı olan deyimler de vardır. Deyimler anlam özellikleri açısından iki bölümde ele alınır:

a. Gerçek Anlamlı Deyimler:

Tüm sözcüklerin gerçek anlamında kullanıldığı sözlerdir, mecazlı bir ifadeye yer verilmez.

Örnekler

Yükte hafif pahada ağır

Ağzına bir şey koymamak

 

b. Mecaz Anlamlı Deyimler:

Sözcüklerden en az birinin gerçek anlamı dışında kullanıldığı sözlerdir.

Örnekler

Pireyi deve yapmak

Boynu kıldan ince olmak

 

2. Atasözleri

Atasözü: Deneyimlere, gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş öğüt verici nitelikteki sözlerdir.

Atasözlerinin Özellikleri

Atasözleri, anonimdir yani söyleyeni belli olmayan sözlerdir.

Örnekler

“Zorla güzellik olmaz.” Bu sözü ilk kimin söylediği belli değildir. Artık halkın ortak malı olmuştur.

 

Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Bu yüzden atasözünü oluşturan sözcüklerin yerine bu sözcüklerin eş anlamlıları ya da yakın anlamlıları getirilemez, sözcüklerin yerleri değiştirilemez.

Örnekler

Komşu komşunun külüne muhtaçtır. (Doğru)

Arkadaş arkadaşın külüne muhtaçtır. (Yanlış)

Külüne muhtaçtır komşu komşunun. (Yanlış)

 

Atasözleri cümle şeklindedir ve mutlaka bir öğüt içerir.

Örnekler

Eski düşman dost olmaz.

İşleyen demir ışıldar.

 

Atasözlerinden bazıları aynı anlama gelir.

Örnekler

İki dinle bir söyle. & Söz gümüşse sükût altındır.

Ak akçe kara gün içindir. & Sakla samanı gelir zamanı.

 

Atasözlerinden bazıları zıt anlamlıdır.

Örnekler

İyilik eden, iyilik bulur. & Merhametten maraz doğar.

Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır & Lafla peynir gemisi yürümez.

 

Atasözleri, anlam özellikleri açısından üç bölümde ele alınır:

a. Gerçek Anlamlı Atasözleri:

Tüm sözcüklerin gerçek anlamında kullanıldığı sözlerdir, mecazlı bir ifadeye yer verilmez.

Örnekler

Bugünün işini yarına bırakma.

Son pişmanlık fayda etmez.

Gülme komşuna gelir başına.

Ölüme çare bulunmaz.

 

b. Mecaz Anlamlı Atasözleri:

Sözcüklerden en az birinin gerçek anlamı dışında kullanıldığı sözlerdir.

Örnekler

Rüzgar eken fırtına biçer. (“Rüzgar” başkasına zarar veren işler, “fırtına” da bunun karşılığındaki tepkiler anlamına gelir.)

Altın eli bıçak kesmez. (“Altın el”, ifadesi mecaz yapmıştır.)

Bakarsan bağ, bakmazsan dağ olur. (Dağ olur, ifadesi mecaz yapmıştır.)

Ağacı kurt, insanı dert yer. (İnsanı dert yemesi ifadesi mecaz anlamlıdır.)

 

c. Hem Gerçek hem Mecaz Anlamlı Atasözleri:

İki anlama da gelebilecek şekilde kullanılan sözlerdir.

Örnekler

Hamama giren terler.
Birinci anlam, hamama giren gerçekten terler.
İkinci anlam, bir işe girişen, o işin güçlüklerini veya masraflarını göze almalıdır.

Bir koltuğa iki karpuz sığmaz.

Tavşan dağa küsmüş, dağın haberi olmamış.

Demir tavında dövülür.

 

Son Yorumlar
  1. Elif❤️
  2. Anonim
  3. Şerife
  4. Elif

Yorum Yazarken Türkçe Kurallarına Uyarak Yazınız Lütfen!

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

  • Yazının Bağlantısı: 5. Sınıf Deyimler ve Atasözleri Konu Anlatımı
  • Tarih: 10 Ekim 2019
  • Yazının Kategorisi: 5. Sınıf, 5. Sınıf Türkçe Konu Anlatımları
  • Yazar:
  • Bu yazıyı RSS ile Takip Et
  • Diğer kaynaklarda arayın: 5. Sınıf Deyimler ve Atasözleri Konu Anlatımı
  • Filtreleme Seçenekleri
    • Sıralama Seçenekleri

    • Sınıf Seçiniz

    • İçerik Türü Seçiniz

    • Sınav Türü Seçiniz

    Ana Menü