BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
- Cümle büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Ak akçe kara gün içindir
Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru, ünlem vb.) konur.
- Örnekler
- Atatürk “Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!“ diyor.
- Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezmeyi severim.
- Uyarı
İki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz:
- Sarp’ı –geçen sene satrançta birinci gelmişti– çarşıda gördüm.
İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Menfaat sandalyeye benzer: Başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan yükseltir.
- Uyarı
İki noktadan sonra cümle ve özel ad niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bunlar büyük harfle başlamaz:
- Bu eskiliği siz de çok evde görmüşsünüzdür: duvarlarda çiviler, çivi yerleri, lekeler…
Dizeler büyük harfle başlar:
- Örnekler
-
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik.
Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik.
Özel adlar büyük harfle başlar:
Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle başlar:
- Mustafa Kemal Atatürk, Yunus Emre, Karacaoğlan vb.
Takma adlar da büyük harfle başlar:
- Demirtaş (Ziya Gökalp), Kirpi (Refik Halit Karay) vb.
Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar:
- Sayın Prof. Dr. Hasan Eren, Mustafa Efendi, Zeynep Hanım, Banu Öğretmen vb.
Akrabalık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan kelimeler büyük harfle başlar:
- Baba Gündüz, Dayı Kemal, Hala Sultan, Nene Hatun; Gül Baba, Susuz Dede, Telli Baba vb.
- Uyarı
Akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar:
- Tülay ablama gittim.
- Ayşe teyzemin keki çok güzel
Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Uzak Doğu’dan gelen heyeti Vali dün kabul etti.
Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Sayın Bakan, Sayın Başkan, Sayın Rektör, Sayın Vali vb.
Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Sevgili Kardeşim, Aziz Dostum, Değerli Dinleyiciler vb.
Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Boncuk, Fındık, Minnoş, Pamuk vb.
Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Alman, Arap, İngiliz, Japon, Rus, Türk, Kazak, Kırgız vb.
Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Türkçe, Almanca, İngilizce, Arapça, Oğuzca, Kazakça vb.
Devlet adları büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vb.
Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Müslümanlık, Müslüman; Hristiyanlık, Hristiyan; Katoliklik, Katolik vb.
Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Tanrı, Allah, İlah, Cebrail, Zeus, Osiris, Kibele vb.
- Uyarı
“Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük harfle başlar:
- Eski Yunan tanrıları.
- Müzik dünyasının ilahı.
- Amerika’da kaçakçılığın allahları vardır.
Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Merkür, Neptün, Satürn; Halley vb.
- Uyarı
Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar:
- Biz dünyadan ayrı yaşarken dünya epey değişmiş.
Düşünce, hayat tarzı, politika vb. anlamlar bildirdiğinde doğu ve batı sözlerinin ilk harfleri büyük yazılır:
- Örnekler
- Batı medeniyeti, Doğu mistisizmi vb.
- Uyarı
Bu sözler yön bildirdiğinde küçük yazılır:
- Bursa’nın doğusu, Ankara’nın batısı vb.
Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Asya, İç Anadolu, İstanbul, Sarıyer vb.
Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Ağrı Dağı
- Dicle Irmağı
- Zigana Geçidi
- Aral Gölü
- Ege Denizi
- İstanbul Boğazı
- Asya Yakası
- Fırat Nehri
- Süveyş Kanalı
Dünyada tektir, o yüzden büyük yazılır.
Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Antep fıstığı
- Maraş dondurması
- İngiliz anahtarı
- Brüksel lahanası
- Frenk gömleği
- Amasya elması
- Hindistan cevizi
- Van kedisi
- Çorum leblebisi
Her yerde bulunurlar, o yüzden küçük yazılırlar.
- Uyarı
Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar:
- Konya ili, Etimesgut ilçesi, Uzungöl beldesi, Taflan köyü vb.
Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Yunus Emre Mahallesi
- Nene Hatun Caddesi
- Karaköy Meydanı
- Cemal Nadir Sokağı
- Gazi Mustafa Kemal Bulvarı
- İnkılap Sokağı
Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Dolmabahçe Sarayı
- Çankaya Köşkü
- Horozlu Han
- Ankara Kalesi
- Galata Köprüsü
- Beyazıt Kulesi
- Zafer Abidesi Bilge
- Kağan Anıtı
Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, yer adının ilk harfi büyük yazılır:
- Örnekler
- Hisar’dan, Boğaz’dan, Köşk’e
Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Türkiye Büyük Millet Meclisi
- Türk Dil Kurumu
- Devlet Malzeme Ofisi
- Çocuk Esirgeme Kurumu
- Yeşilay Derneği
- Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı
Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Medeni Kanun
- Türk Bayrağı Tüzüğü
- Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği
Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik ve makam sözleri asılları kastedildiğinde büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Türkiye Büyük Millet Meclisi her yıl 1 Ekim’de toplanır. Bu yıl ise Meclis, yeni döneme erken başlayacak. Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği’ne göre düzenlenmektedir. İlgili Yönetmelik’in 4’üncü maddesi değişmiştir.
Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her kelimesi büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Sinekli Bakkal
- Hürriyet
- Resmî Gazete
- Milliyet
- Uyarı
Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz:
- Milliyet gazetesi
- Türk Dili dergisi
- Halı Dokuyan Kızlar tablosu
Özel adlarda yer alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki küçük harfle yazılır. Ancak özel adın tamamı büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki de büyük harfle yazılır:
- Leyla ile Mecnun (Doğru)
- LEYLA İLE MECNUN (Doğru)
- Leyla İle Mecnun (Yanlış)
- Turfanda mı, Turfa mı? (Doğru)
- Ya Sev ya Terk Et (Doğru)
- Vatan Yahut Silistre (Yanlış)
Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Ramazan Bayramı’nı
- Kurban Bayramı’na
- Öğretmenler Günü’ne
- Miraç Kandili’niz
- Anneler Günü’nde
Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelimenin ilk harfi büyük yazılır:
- Örnekler
- VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı
- Türkçe Bilgi Şöleni
- Türkçe Çalıştayı
Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar
- Örnekler
- Kurtuluş Savaşı’nı
- Cilalı Taş Devri’ni
- İlk Çağ’da
- Lale Devri’nde
- Cahiliye Dönemi’nde
- Tanzimat Dönemi’nde
Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Türklük
- Türkçülük
- Türkleşmek
- Türkçü
- Uyarı
Para birimleri büyük harfle başlamaz: avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret vb.
- Öğle yemeğinde 10 lira harcadım.
Özel adlar yerine kullanılan “o”; zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.
- “Her 10 Kasım’da O’nu anarız.” değil “Her 10 Kasım’da onu anarız.”
Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar:
- Örnekler
- 29 Mayıs 1453 Salı günü
- 29 Ekim 1923
Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar:
- Örnekler
- Okullar genellikle eylülün ikinci haftasında öğretime başlar.
Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar:
- Örnekler
- Vezne
- Giriş
- Otobüs Durağı
- Çıkış
- Müdür
- 1. Blok
PEKİŞTİRMELİ SÖZCÜKLERİN YAZIMI
Sözcüğün ilk hecesine “m, p, r, s” getirilerek yapılan pekiştirmeler bitişik yazılır:
- Örnekler
- Bembeyaz dişleri vardı.
- Hastalıktan sapsarı kesilmişti.
- Her yeri tertemiz etmişti.
- Gökyüzü masmaviydi.
Çepeçevre, çırılçıplak, düpedüz, güpegündüz, paramparça, sapasağlam, sırılsıklam, vb. pekiştirmeli sözcükler bitişik yazılır:
- Örnekler
- Onu öyle çaresiz görünce yüreğim paramparça oldu.
İkilemelerle yapılan pekiştirmeler ayrı yazılır:
- Örnekler
- İri iri gözleriyle bana bakıyordu..
Pekiştirme yapan “-mi” eki ayrı yazılır:
- Örnekler
- Geniş mi geniş bir odası vardı.
KISALTMALARIN YAZIMI
Kuruluş, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları her kelimenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır:
- Örnekler
- TTK (Türk Tarih Kurumu)
- B (batı)
- GB (güneybatı)
- AB (Avrupa Birliği)
- D (doğu)
- KB (kuzeybatı)
Bazı kısaltmalarda akılda kalabilmesi için yeni bir kelime oluşturma amacı güdülür:
- Örnekler
- BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi)
- TÖMER (Türkçe Öğretim Merkezi)
T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.
Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmaları kullanılır:
- Örnekler
- m (metre)
- cm (santimetre)
- g (gram)
- mm (milimetre)
- km (kilometre)
- kg (kilogram)
Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarıyla ölçülerin dışında kalan kelime veya kelime gruplarının kısaltılmasında, ilk harfle birlikte kelimeyi oluşturan temel harfler dikkate alınır. Kısaltılan kelime veya kelime grubu; özel ad, unvan veya rütbe ise ilk harf büyük; cins isim ise ilk harf küçük olur:
- Örnekler
- Alm. (Almanca)
- Susam Sok. (Susam Sokağı)
- Av. (Avukat)
- İng. (İngilizce)
- Hızırbey Mah. (Hızırbey Mahallesi)
- ed. (edebiyat)
Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır:
- Örnekler
- cm’yi (santimetreyi)
- kg’dan (kilogramdan)
- Kr’un (kuruşun)
- mm’den (milimetreden)
Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır:
- Örnekler
- BDT’ye
- TDK’den
- THY’de
- TRT’den
- TL’nin
- AB’nin
Kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır:
- Örnekler
- ASELSAN’da
- BOTAŞ’ın
- NATO’dan
- UNESCO’ya
- Uyarı
Numara sözünün kısaltması da kelime gibi okunduğundan getirilecek olan ek okunuşa göre getirilecektir:
- No.lu, No.suz
Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
- Örnekler
- Alm.dan
- İng.yi
- cm³e (santimetreküpe)
- m²ye (metrekareye)
Sert ünsüzle biten kısaltmalar, ek aldıkları zaman okunuşta sert ses yumuşatılmaz:
- Örnekler
- AGİK’in (AGİĞ’in değil)
- CMUK’un (CMUĞ’un değil)
- RTÜK’e (RTÜĞ’e değil)
- TÜBİTAK’ın (TÜBİTAĞ’ın değil)
“Birlik”kelimesiyle yapılan kısaltmalarda söyleyişte k’nin yumuşatılması normaldir:
- Örnekler
- ÇUKOBİRLİK’e (söylenişi ÇUKOBİRLİĞE)
- FİSKOBİRLİK’in (söylenişi FİSKOBİRLİĞİN)
SAYILARIN YAZIMI
Sayılar metin içerisinde yazıyla yazılır:
- Örnekler
- Dayımlar, on dört gün sonra tatile bize gelecek.
Saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda rakam kullanılır:
- Örnekler
- 17.30’da, 1.500.000 lira, 25 kilogram, 150 kilometre, 15 metre kumaş, 1.250.000 kişi vb.
- Uyarı
Saatlerin okunuşunda sıfırlar dikkate alınmaz:
- 12.00’da değil 12.00’de, 13.00’da değil 13.00’te
Saatler ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir:
- Örnekler
- saat dokuzu beş geçe.
Sayılar üç yerde bitişik yazılır:
Para ile ilgili işlemlerle senet, çek vb. ticari belgelerde geçen sayılar bitişik yazılır:
Adları sayılardan oluşan iskambil oyunları bitişik yazılır:
Nota isimleri bitişik yazılır:
Yüzde ve binde işaretleri yazılırken sayılarla işaret arasında boşluk bırakılmaz:
- Örnekler
- %25, %50 vb.
Romen rakamları tarihî olaylarda, yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde, kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırılmasında, maddelerin sıralandırılmasında kullanılır:
- Örnekler
- II. Dünya Savaşı, XX. yüzyıl, III. Selim, 1.XI.1928, I. Cilt, I)… II) … vb.
Dört veya daha çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve aralarına nokta konur:
- Örnekler
- 4.567, 326.197, 49.750.812, 28.434.250.310.500 vb.
Sayılarda kesirler virgülle ayrılır:
- Örnekler
- 15,2 (15 tam, onda 2); 5,26 (5 tam, yüzde 26) vb.
Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır:
- Örnekler
- 15., 56., XX.; 15’inci, 56’ncı, XX’nci vb.
- Uyarı
Sıra sayıları ekle gösterildiklerinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır, ayrıca nokta konmaz:
- 2’inci veya 2.’inci değil 2’nci
- 6’ıncı veya 6.’ıncı değil 6’ncı
- 7’inci veya 7.’inci değil 7’nci
Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir:
- Örnekler
- 2’şer değil ikişer
- 9’ar değil dokuzar
Bayağı kesirlere getirilecek ekler alttaki sayı esas alınarak yazılır:
- Örnekler
- 1/2’si (bir bölü ikisi) vb
DE, Mİ, Kİ’İN YAZIMI
Bağlaç Olan “da/de”:
Bağlaç olan “da/de” her zaman ayrı yazılır.
- Örnekler
- Maça da gelmedi.
Bağlaç olan “da/de” hiçbir zaman “ta/te” olarak yazılmaz.
- Örnekler
- Uyusak ta dinlensek biraz. (Yanlış)
- Uyusak da dinlensek biraz. (Doğru)
Bağlaç olan “da/de” kesme işareti ile ayrılmaz.
- Örnekler
- Ali’de bizimle gelsin. (Yanlış)
- Ali de bizimle gelsin. (Doğru)
Bağlaç olan “da/de”yi cümleden çıkarttığınızda anlamda daralma olsa da cümlede bir bozulma olmaz. Bu yöntem çoğunlukla sizi doğru cevaba götürecektir.
- Örnekler
- Akşam dayım da bize geldi
- Akşam dayım bize geldi. (Anlamda daralma olsa da cümlede bozulma olmadı.)
Bağlaç olan “da/de” cümlede ayrı bir sözcüktür ve vurgulu okunur. Vurgulu bir şekilde okuyabildiğiniz “”da/de”ler bağlaçtır. Bu yöntem, sizi her zaman doğru cevaba götürecektir.
- Örnekler
- Yalnızca bu mevsim de kar yağar. (Yanlış)
- Yalnızca bu mevsimde kar yağar. (Doğru)
- Yalnızca bu mevsim kar yağar.
- Bu cümlede “-de” ektir ama “-de” eki cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamda bir daralma ya da bozulma olmaz.
“mi”nin Yazımı:
Soru eki olan “mi” her zaman ayrı yazılır. “mi” soru ekinden sonra gelen ekler bu eke bitişik yazılır.
- Örnekler
- Okudun mu?
- Üzgün müsün?
- Gelir misiniz?
- Yapar mısın?
Pekiştirme ya da zaman anlamı kattığında da ayrı yazılır.
- Örnekler
- Tatlı mı tatlı bir çocuktu. (Pekiştirme)
- Ali geldi mi gideriz. (Zaman)
Bağlaç Olan “ki”:
Bağlaç olan “ki” her zaman ayrı yazılır.
- Örnekler
- Tut ki başaramadın, ne yaparsın?
“ki”yi alan sözcüğe “-ler” eki getiririz. Sözcük anlamlı oluyorsa ektir ve bitişik yazılır, anlamsız oluyorsa bağlaçtır ve ayrı yazılır. Bu yöntem çoğunlukla sizi doğru cevaba götürecektir.
- Örnekler
- Evdeki dosyayı da getireyim mi? (“Evdekiler” anlamlı olduğu için “ki” ektir ve bitişik yazılmalıdır.)
- Öyle bir düştüm ki inanamazsın. ( “Düştümkiler” anlamsız olduğu için “ki” bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır)
Bağlaç olan “ki” cümlede ayrı bir sözcüktür ve vurgulu okunur. Vurgulu bir şekilde okuyabildiğiniz “ki”ler bağlaçtır. Bu yöntem, sizi her zaman doğru cevaba götürecektir.
- Örnekler
- Para sende ki yanına geliyor. (Sendekiler anlamlı olsa da “ki” bu cümlede bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır.)
Aşağıdaki “ki”ler kalıptır ve her zaman bitişik yazılır.
“SİMBOHÇaM” formülündeki “ki”ler kalıp olduğu için her zaman bitişik yazılır.
- Örnekler
-
Sanki
İllaki
Mademki
Belki
Oysaki
Halbuki
Çünkü
a
Meğerki
- Uyarı
“Eğer ki” ayrı yazılır.
YAZIMI KARIŞTIRILAN SÖZCÜKLER
Türkçemizde sözcükleri yazarken yapacağımız harf hataları yazım yanlışına neden olur. Yazımı karıştırılan bazı sözcükler aşağıda verilmiştir:
| Yanlış | Doğru | Yanlış | Doğru |
| traş | tıraş | ardarda | art arda |
| labaratuvar | laboratuvar | git gide | gitgide |
| mahçup | mahcup | fülüt | flüt |
| makina | makine | hiçkimse | hiç kimse |
| maydonoz | maydanoz | yalnış | yanlış |
| melemen | menemen | orjinal | orijinal |
| laylon | naylon | önyargı | ön yargı |
| valeybol | voleybol | herhangibir | herhangi bir |
| egsoz | egzoz | bir kaç | birkaç |
| naturel | natürel | bir çok | birçok |
| bir kaç | birkaç | döküman | doküman |
| şohben | şofben | cimnastik | jimnastik |
| şöför | şoför | ıstırap | ızdırap |
| antreman | antrenman | öğe | öge |
| asvalt | asfalt | istakoz | ıstakoz |
| ataç | ataş | ünvan | unvan |
| atmış | altmış | rezarvasyon | rezervasyon |
| eşortman | eşofman | hoporlör | hoparlör |
| erezyon | erozyon | fasülye | fasulye |
| espiri | espri | gardolap | gardırop |
| santranç | satranç | süpriz | sürpriz |
| sezeryan | sezaryen | çukolata | çikolata |
| herkez | herkes | herşey | her şey |
| profösör | profesör | yanlız | yalnız |
| meyva | meyve | pekçok | pek çok |
| hapşurmak | hapşırmak | fülüt | flüt |