8. Sınıf Yapısal Anlatım Bozuklukları Konu Anlatımı
İÇİNDEKİLER
1. Özne-Yüklem Uyumsuzlukları
Özne-yüklem uyumsuzlukları üç şekilde ele alınır:
a. Kişi Bakımından Uyumsuzluk
Özenin “ben ve sen”, “ben ve o”, “ben, sen ve o” şeklindeki kullanımlarında yüklem birinci çoğul şahısla çekimlenir.
- Örnekler
- Sen ve ben ön koltuğa oturalım. →Doğru
- Ozan ve ben birlikte koşuyoruz. →Doğru
- Sen, ben ve Elif aynı sınıftayız. →Doğru
- Yarışmaya o ve ben katıldım. →Yanlış
Özne “sen ve o” şeklinde kullanılırsa yüklem ikinci çoğul şahısla çekimlenir.
- Örnekler
- Şiirleri Zeynep ve sen okursunuz. →Doğru
- Şiirleri Zeynep ve sen okursun. →Yanlış
Özne | Yüklem |
I ve II. tekil olursa | I. çoğul |
I ve III. tekil olursa | I. çoğul |
II ve III. tekil olursa | II. çoğul |
I, II ve III. tekil olursa | I. çoğul |
b. Tekillik-Çoğulluk Bakımından Uyumsuzluk
Özne insansa ve çoğulsa yüklem hem tekil hem de çoğul olabilir.
- Örnekler
- Öğrenciler şimdi derstedirler. →Doğru
- Öğrenciler şimdi derstedir. →Doğru
Özne insan dışında bir varlıksa yüklem kesinlikle tekil olmalıdır.
- Örnekler
- Leylekler, gelmeye başladılar. →Yanlış
- Leylekler, gelmeye başladı. →Doğru
Özne, çoğul ve kişileştirilen bir varlık olduğunda yüklem tekil de çoğul da olabilir.
- Örnekler
- Leylekler, neşeyle uçuyorlar. →Doğru
- Leylekler, neşeyle uçuyor. →Doğru
Özne topluluk ismiyse yüklem tekil olur. Ancak özne olan topluluk ismi çokluk eki aldıysa yüklem tekil de çoğul da olabilir.
- Örnekler
- Ekip tırmanmaya hazırlanıyor. →Doğru
- Ekipler tırmanmaya hazırlanıyorlar. →Doğru
- Ekip tırmanmaya hazırlanıyorlar. →Yanlış
Belgisiz zamir veya belgisiz sıfatlar özne olduklarında yüklem tekil olur.
- Örnekler
- Düğüne herkes katılmıştı. →Doğru
- Düğüne herkes katılmışlardı. →Yanlış
- Birçok kişi seni merak etti. →Doğru
- Birçok kişi seni merak ettiler. →Yanlış
Saygı ve sitem gibi duyguların bulunduğu cümlelerde özne tekil olmasına rağmen yüklem çoğul olabilir.
- Örnekler
- Sayın Başkan törene teşrif ettiler. (Saygı) →Doğru
- Mehmet Bey düğüne teşrif etmediler. (Sitem) →Doğru
c. Olumluluk-Olumsuzluk Bakımından Uyumsuzluk
Yüklemin olumlu ya da olumsuz yargı taşıdığı durumlarda özne ile yüklem uyumlu olmalıdır.
- Örnekler
- Hepimiz eğlenmeyi severiz. →Doğru
- Hepimiz eğlenmeyi sevmeyiz. →Yanlış
- Hiç kimse senden bahsetmedi. →Doğru
- Herkes senden bahsetmedi. →Yanlış
2. Öge Eksiklikleri
Genellikle birden çok yüklemli (sıralı) ve bağlacı olan (bağlı) cümlelerde öge eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozuklukları olabilmektedir. Öge eksiklikleriyle ilgi anlatım bozukluklarını inceleyelim:
Özne Eksikliği:
- Örnekler
- Kimse yerinden kımıldamıyor, bekliyor. →Yanlış
- Kimse yerinden kımıldamıyor, herkes bekliyor. →Doğru
- Bahçenin çitlerini boyadık, çok güzel oldu. →Yanlış
- Bahçenin çitlerini boyadık, çitler çok güzel oldu. →Doğru
Yüklem Eksikliği:
- Örnekler
- Çayı az, kahveyi hiç içmem. →Yanlış
- Çayı az içerim, kahveyi hiç içmem. →Doğru
- Dilek masal, ben de şiir okudum. →Yanlış
- Dilek masal okudu, ben de şiir okudum. →Doğru
Nesne Eksikliği:
- Örnekler
- Bize masallar anlatır, eğlendirirdi. →Yanlış
- Bize masallar anlatır, bizi eğlendirirdi. →Doğru
- Arabaya bakım yaptırıp satacakmış. →Yanlış
- Arabaya bakım yaptırıp arabayı satacakmış. →Doğru
Yer Tamlayıcısı Eksikliği:
- Örnekler
- Yüzmeyi çok severim, her fırsatta giderim. →Yanlış
- Yüzmeyi çok severim, her fırsatta yüzmeye giderim. →Doğru
- Tecrübelerini bizimle paylaşır, değer verir. →Yanlış
- Tecrübelerini bizimle paylaşır, bize değer verir. →Doğru
Zarf Tamlayıcısı Eksikliği:
- Örnekler
- Çiçekleri çok sever, sürekli ilgilenir. →Yanlış
- Çiçekleri çok sever, sürekli onlarla ilgilenir. →Doğru
- Bu aralar onu görmek ve karşılaşmak istemiyorum. →Yanlış
- Bu aralar onu görmek ve onunla karşılaşmak istemiyorum. →Doğru
3. Çatı Uyuşmazlıkları
Yan cümlenin yüklemi ile temel cümlenin yüklemi arasında uyum olmalıdır. Ya ikisi de etken ya da ikisi de edilgen olmalıdır.
- Örnekler
-
Randevu alıp doktora gidilecekti. →Yanlış
Etken Edilgen -
Randevu alıp doktora gidecekti. →Doğru
Etken Etken -
Randevu alınıp doktora gidilecekti. →Doğru
Edilgen Edilgen
4. Tamlama Yanlışlıkları
İsim ve sıfat tamlamalarında aynı tamlananın ortak kullanılmasından kaynaklanan bir bozukluktur.
- Örnekler
- Özel ve devlet okullarında okuyan öğrenciler sınava girebilecek. →Yanlış
- Özel okullar ve devlet okullarında okuyan öğrenciler sınava girebilecek. →Doğru
Tamlayan eksikliği de cümlede anlatım bozukluğuna neden olur.
- Örnekler
- Eserlerinden her zaman faydalanırım. →Yanlış, kimin eseri olduğu belli değil çünkü.
- Onun eserlerinden her zaman faydalanırım. →Doğru
- Senin eserlerinden her zaman faydalanırım. →Doğru
5. Ek Yanlışlıkları
Cümle içerisinde bazı eklerin eksik ya da yanlış kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olur.
- Örnekler
- İnsan bilgi sahibi olmadığı konularda fikir beyan etmesi yanlıştır. →Yanlış (Tamlayan eki eksik)
- İnsanın bilgi sahibi olmadığı konularda fikir beyan etmesi yanlıştır. →Doğru
- Örnekler
- Annem, yemek yapmasını çok iyi bilir. →Yanlış (İyelik eki (tamlanan eki) yanlış kullanılmış)
- Annem, yemek yapmayı çok iyi bilir. →Doğru
- Örnekler
- Saçları uzun, yüzü de zayıf değildi. →Yanlış (Ek fiil eki kullanılmamış)
- Saçları uzundu, yüzü de zayıf değildi. →Doğru
- Örnekler
- 1978’lerde televizyonlar siyah beyazdı. →Yanlış( On ve onun katlarında bu şekilde kullanım olabilir.)
- 1970’lerde/1980’lerde televizyonlar siyah beyazdı. →Doğru
6. Bağlaç Yanlışlıkları
Olumlu ve olumsuz yargıları bağlayan bağlaçlar yanlış kullanıldıklarında anlatım bozukluğuna sebep olur.
- Örnekler
- Çok kitap okuyor fakat ödevlerini aksatmıyor. →Yanlış
- Çok kitap okuyor ayrıca ödevlerini aksatmıyor. →Doğru
