Sözel mantık ve muhakeme soruları 2018 yılında yapılan Liselere Giriş Sınavı’yla Türkçe dersinde yer almaya başlamıştır.
6.Sınıf seviyesinde yapılan sınavlarda (İOKBS, PYBS, SBS) bu konudan soru sorulmamıştır.
Bu sorular hafızamızı, analiz ve sentez yeterliliğimizi, okuduğumuzu anlama ve yorumlayabilme becerimizi ölçmeyi amaçlar.
Bulmaca tadındaki bu sorulardan çok sayıda çözerek hem kendimize özgü çözüm yöntemleri geliştirebilir hem de hız kazanabiliriz.
A) TABLO SORULARI
Tablo oluşturma, sözel mantık sorularının temelini oluşturur. Genellikle soruda verilen öncüllerden hareketle tablo oluşturmamız ve yorumlamamız beklenir.
Tablo oluşturmak, soruda verilen bilgileri sadeleştireceği için soruyu çözerken işimizi kolaylaştıracaktır.
Soruda yer alan kesin bilgileri tabloya yerleştirmemiz gerekir.
Ardından olasılıklara geçeriz. Bunları tabloya işlerken dikkatli olmalıyız. Bu tür bilgilerin yanına not düşmek yararlı olacaktır.
Deniz, Emine, Hasret, Meryem ve Sibel adlı öğrenciler 6/A ve 6/B sınıflarında okumaktadırlar. Bu öğrencilerin sınıflarıyla ilgili bilinenler şu şekildedir:
- Meryem ve Emine farklı sınıflardadır.
- Bu öğrencilerden üçü 6/A sınıfındadır.
- Sibel ve Deniz aynı sınıftadır.
Buna göre hangi öğrenci kesinlikle 6/B sınıfındadır?
A) Meryem
B) Hasret
C) Emine
D) Deniz
Çözüm:
Beş öğrenciden üçü 6/A sınıfında olacağına göre kalan iki öğrenci 6/B sınıfındadır. Tablomuzu buna göre oluşturalım:
| 6/A | 6/B |
Meryem ve Emine adlı öğrencilerin farklı sınıfta olduklarını biliyoruz. Hangi öğrencinin hangi sınıfta olduğunu bilmediğimiz için olasılıkları göz önünde bulunduracak şekilde bu bilgiyi tablomuza ekliyoruz.
| 6/A | 6/B |
| Meryem / Emine | Meryem / Emine |
Sibel ve Deniz aynı sınıfta olacak. Bu iki öğrenciyi sadece 6/A sınıfına ekleyebiliriz. Onları yazdıktan sonra Hasret için sadece 6/B sınıfında bir boşluk kalıyor. Oraya da Hasret yazıyoruz.
| 6/A | 6/B |
| Meryem / Emine | Meryem / Emine |
| Sibel | Hasret |
| Deniz |
Tabloyu oluşturduğumuza göre seçenekleri değerlendirebiliriz:
| A) Meryem | Kesin değil. |
| B) Hasret | 6/B |
| C) Emine | Kesin değil. |
| D) Deniz | 6/A |
Cevap: B
B) SIRALAMA SORULARI
Bu tip sorularda kimin kaçıncı olduğu, kaçıncı sırada yer aldığı, eşyaların veya programların kaçıncı sırada bulundukları sorulmaktadır.
Tablo oluşturma sorularındaki yöntemler bu sorularda da geçerlidir.
Öncelikle soru kökünde verilen sıralamanın neye dayanılarak yapılacağı bilgisine dikkat edilmelidir.
Sıralamalar şu şekilde yapılabilir:
Zaman sıralaması: Saatler, günler, aylar vb.
Durum sıralaması: Kişinin yarışmadaki derecesi vb.
Yer sıralaması: Bir eşyanın nerede veya hangi katta bulunduğu vb.
Sıralama yaparken art arda, yan yana, hemen sonra vb. ifadeleri doğru anlamalıyız. Örneğin “Enis ve Sena okuldan art arda çıkmıştır.” dediğimizde Enis mi yoksa Sena mı önce çıktı bilemeyiz. Fakat “Enis, Sena’dan hemen sonra okuldan çıkmıştır.” dediğimizde önce kimin çıktığı bellidir.
Sorudaki “önce veya hemen önce, sonra veya hemen sonra, üstünde veya bir üstünde” ifadelerinin farkına dikkat etmeliyiz. Örneğin “Enis, Sena’dan sonra yola çıkmıştır.” dersek araya başka kişiler de girebilir. Fakat “Eni, Sena’dan hemen sonra yola çıkmıştır.” dersek bitişik sıralarız, aralarına kimse giremez.
Gülşen Öğretmen yaz tatilinde Antalya, Muğla, İzmir, Aydın, Çanakkale, Balıkesir ve Bursa illerini gezmiştir.
Gezdiği iller ile ilgili şunlar bilinmektedir:
- Balıkesir’e Muğla’dan hemen sonra gitmiştir.
- Bursa’dan hemen önce İzmir’e gitmiştir.
- İlk gittiği şehir Aydın değildir.
- Aydın’a Çanakkale’den önce gitmiştir.
- Çanakkale’ye 4. Sırada gitmiştir.
- Son gittiği şehir Bursa’dır.
Buna göre Gülşen Öğretmen’in gittiği 5. şehir aşağıdakilerden hangisidir?
A) İzmir
B) Antalya
C) Aydın
D) Balıkesir
Çözüm:
Gezilen yedi tane şehir var. İlk gidilen şehirden başlayıp son gidilen şehre doğru sıralayacağız.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| Çanakkale | Bursa |
Sorudaki bilgilerden yola çıkarak Çanakkale ve Bursa’yı yerleştiriyoruz. Kesin bilgi olduğu için ikisini de kırmızı ile işaretliyoruz.
Bursa’dan hemen önce denildiği için “İzmir”i 6. sıraya koyacağız.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| Çanakkale | İzmir | Bursa |
Balıkesir’e Muğla’dan hemen sonra gidildiği için “Muğla -> Balıkesir” şeklinde sıralayacağız. 5. sırayı kullanamayız. 1, 2 ve 3. sıralar olabilir.
Aydın şehrine Çanakkale’den önce gidildiği için Aydın’ı ya 1. sıraya ya da 3. sıraya koyabiliriz. Çünkü “MuğlaàBalıkesir” ikilisini bozmamalıyız.
Sorunun bilgi kısmında “Aydın”ın ilk gidilen şehir olmadığını görüyoruz. O zaman 3. sıraya koyacağız. “Muğla -> Balıkesir” şehirleri 1 ve 2. sırada olacak.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| Muğla | Balıkesir | Aydın | Çanakkale | İzmir | Bursa |
5. şehir olarak Antalya’ya gidilmiştir ve sıralamanın tamamı şu şekildedir:
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| Muğla | Balıkesir | Aydın | Çanakkale | Antalya | İzmir | Bursa |
Cevap: B
C) YER-YÖN BELİRLEME SORULARI
Sıralama sorularının yöntemleriyle oluşturulan sorulardır. Bu tip soruların temel özelliği, yerleştirilen varlıkların yerlerinin belirlenmesi veya yönlerinin bulunmasıdır.
Bir varlığın yerini belirleme soruları sınıf, sokak, kitaplık vb. üzerinde gerçekleşebilir. Bu tip yerlerin şekli verilebilir ya da bilgilerden hareketle şekil çizmemiz gerekebilir.
Varlıkların birbirlerine göre konumlarıyla (kuzey, güney, aşağı, yukarı, sağ, sol vb.) yön belirleme soruları karşımıza çıkabilir.
Sorudaki “hemen üstünde, üstünde, altında, bir altında, solunda, hemen solunda” gibi ifadelere çok dikkat etmeliyiz. Örneğin “Kantin, 3. katta bulunan kütüphanenin alt katlarında yer almaktadır.” ifadesinden kantinin kaçıncı katta olduğunu belirleyemeyiz. Ancak “Kantin, 3. katta bulunan kütüphanenin hemen altında yer almaktadır.” ifadesi kantinin 2. katta bulunduğunu göstermektedir.
Yukarıda gösterilen yuvarlak bir masanın etrafında Nusret, Abdullah, Hülya, Mehmet, Leyla ve Sevda oturmaktadır. Oturma düzeni ile ilgili şunlar bilinmektedir:
- Abdullah ve Hülya karşılıklı oturmaktadır.
- Mehmet Hülya’nın solunda oturmaktadır.
- Leyla, 3 numaralı sandalyede oturmaktadır.
- Kızlar yan yana oturmamaktadır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Mehmet, 2 numaralı sandalyede oturmaktadır.
B) Nusret, Hülya’nın sağında oturmaktadır.
C) Sevda, Abdullah’ın sağında oturmaktadır.
D) Abdullah, Leyla’nın solunda oturmaktadır.
Çözüm:
Öncelikle soruda verilen kesin bilgileri masaya yerleştirelim:
Bu tip sorularda “sağında, solunda” gibi yönler kullanıldığında aksi belirtilmedikçe kendi bakışımıza göre değil masadaki kişilerin duruşlarına göre yönler kullanılmalıdır. Örneğin Mehmet’in 2 numaraya gelmesinin nedeni, bu yerin Hülya’nın solunda bulunmasıdır.
Oturma düzenimiz şu şekle geldi:
Şu anda yer vermediğimiz 2 kişi kaldı: Nusret ve Sevda.
Kızlar yan yana oturmayacaktır.” bilgisinden hareketle 5 numaraya Sevda, 6 numaraya ise Nusret gelecektir.
Son durum:
Şimdi seçenekleri yorumlayacağız ve yanlış olan ifadeyi bulacağız:
| A) Mehmet, 2 numaralı sandalyede oturmaktadır. | DOĞRU |
| B) Nusret, Hülya’nın sağında oturmaktadır. | Oturma düzenine göre bakacağımız için DOĞRUDUR. |
| C) Sevda, Abdullah’ın sağında oturmaktadır. | Oturma düzenine göre bakacağımız için sağında değil, solundadır. |
| D) Abdullah, Leyla’nın solunda oturmaktadır. | Oturma düzenine göre bakacağımız için DOĞRUDUR. |
Cevap: C
D) GRUPLAMA SORULARI
Gruplama soruları, sıralama yapılarak çözülen sorulardandır.
Bu tip sorularda önemli olan, öncülde verilenleri doğru bir şekilde gruplamaya çalışmaktır.
Çoğu soruda verilenlerin grup içinde bulunması yeterlidir. Grup içinde sıralamanın bir önemi yoktur.
6/B sınıfı öğrencilerinden Akif, Atilla, Cahit, İhsan, Kemal, Orhan, Ömer ve Sait eşit sayıda iki gruba ayrılarak Ihlara Vadisi’ni gezeceklerdir. Gruplarla ilgili bilinenler şu şekildedir:
- Orhan ve Kemal aynı grupta değildir.
- İhsan, Ömer’le değil ancak Atilla ile aynı gruptadır.
- Sait ve Orhan aynı gruptadır.
- Kemal ve Akif aynı grupta değildir.
Bu bilgilere göre aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) İhsan ve Cahit aynı gruptadır.
B) Ömer ve Orhan aynı gruptadır.
C) Akif ile Cahit aynı gruptadır.
D) Atilla ile Akif farklı gruplardandır.
Çözüm:
Öncelikle iki grup çizelim. Hangi öğrencinin hangi grupta olduğunun bir önemi yok ancak gruplarımızdaki kişi sayısı eşit olmalı:
| 1. GRUP | 2. GRUP |
Aynı grupta olan öğrencileri (+), farklı gruplarda olması gereken öğrenciler ise (x) ile belirtelim:
Orhan x Kemal İhsan + Atilla
İhsan x Ömer Sait + Orhan
Kemal x Akif
Bilgilerimizi tabloya ekleyelim. Öğrencilerin hangi grupta bulunduğunun bir önemi yok.
- Orhan’ı 1. gruba ekleyerek başlayalım. Sait de 1. grupta olmalı. Kemal ise 2. gruba geçer.
- Kemal 2. gruba geçtiğinden Akif 1. grupta olmalı.
- İhsan ve Atilla aynı grupta olmalı. Onlar için sadece 2.grupta yer kaldı.
- İhsan ve Ömer farklı gruplarda olmalı. Ömer’i 1.gruba ekleyeceğiz.
- Cahit için sadece 2. grupta yer kaldı.
| 1. GRUP | 2. GRUP |
| ORHAN | KEMAL |
| SAİT | İHSAN |
| AKİF | ATİLLA |
| ÖMER | CAHİT |
Oluşturduğumuz tablodan hareketle seçenekleri değerlendirelim:
| A) İhsan ve Cahit aynı gruptadır. | DOĞRU |
| B) Ömer ve Orhan aynı gruptadır. | DOĞRU |
| C) Akif ile Cahit aynı gruptadır. | YANLIŞ |
| D) Atilla ile Akif farklı gruplardandır. | DOĞRU |
Cevap: C
E) ŞİFRELEME SORULARI
Şifreleme soruları, önceki soru tiplerinde farklıdır.
Çözüm şekli, öncülde verilen ifadeleri doğru bir şekilde yorumlamaya dayanır. Bu yüzden soruyu çözmek bizim bakış açımız, dikkatimiz ve görme yeteneğimiz ile ilgilidir.
Soru tipinde genelde örnek verilir ve bu örneğe bağlı kalarak oluşturulan yeni durumu çözmemiz istenir.
Soru; kodlamalar, birbirine bağlı ilişkiler ve örtülü ifadeler esasına dayalıdır.
Tek bir çözümü olmadığından bu soru tipinden bolca çözerek bakış açımızı zenginleştirmemiz mümkündür. Böylece yeni bir soru görünce hızlıca bir yöntem belirleyebiliriz.
Cemre’nin babası, bilgisayara bir şifre koymuştur. Şifreyi bulabilmesi için Cemre’ye şu ipuçlarını vermiştir:
- Şifrenin içinde yer alan harfler Cemre’nin sessiz harfleridir.
- Her yazılan harften sonra bir noktalama işareti sonra da bir rakam bulunmaktadır.
- Şifrede yer alan ikinci harf büyük, diğerleri küçüktür.
- Şifre 9 karakterden oluşmaktadır.
Yukarıda verilen bilgilere göre şifre aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) C ; 2 m / 4 r ! 7
B) C ? 5 M : 8 r ‘ 1
C) c , 9 M ; 2 r . ! 4
D) c . 8 M 7 ? r ; 6
Çözüm:
Bu soruda seçenekleri değerlendireceğiz.
| A) | C ; 2 m / 4 r ! 7 | İkinci harf büyük olmadığı için bu seçenek şifre olamaz. |
| B) | C ? 5 M : 8 r ‘ 1 | DOĞRU |
| C) | c , 9 M ; 2 r . ! 4 | 10 karakterden oluştuğu için şifre bu olamaz. |
| D) | c . 8 M 7 ? r ; 6 | Her harften sonra sırasıyla noktalama işareti ve rakam gelecek. Bu seçenekte “M 7 ?” şeklinde ifade edilen bölümde harften sonra sırayla rakam ve noktalama işareti getirildiği için bu seçenek de olamaz. |
Cevap: B
daha basit bir sözel mantık sorusu olsaydı keşke