Sözcük: İnsanlar arasındaki iletişimi sağlayan dilin anlamlı en küçük parçasına sözcük (kelime) denir. Sözcükler herhangi bir varlığı, kavramı ya da eylemi karşılayabilir.
1. Gerçek (Temel) Anlam
Bir sözcüğün aklımıza gelen ilk anlamıdır.
Örnek:
“Soğuk” sözcüğünün akla gelen ilk anlamı “ısısı düşük” anlamıdır.
- Şubat ayında soğuk hava çocukları hasta etti.
“Karanlık” sözcüğünün akla gelen ilk anlamı “ışık olmama” durumudur.
- Karanlık olmadan eve gitsek iyi olur.
2. Mecaz (Değişmece) Anlam
Bir sözcüğün, gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak cümle içinde kazandığı yeni anlamdır.
Örnek:
- Okul müdürü oldukça sert biriydi.
“Sert” sözcüğü bu cümlede kırılması zor olan, katı anlamından tamamen uzaklaşmıştır. “hırçın, öfkeli, sinirli” anlamında kullanılmıştır.
- Rakip takımı sahadan sildik .
“Silmek” sözcüğü bu cümlede “bir yazıyı sürterek yok etmek” anlamından tamamen uzaklaşmıştır. “Üstünlük göstererek o alanda üstün olanları ikinci plana atmak” anlamında kullanılmıştır.
3. Terim Anlam
Bir bilim, sanat, meslek dalıyla veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüktür.
Örnek:
- Söyleyeceğimiz şarkının beste sahibi şu an aramızdadır.
“beste” sözcüğü müzik alanına ait bir terimdir.
- Futbolcular hakemin penaltı kararına itiraz etti.
“Penaltı” spor alanında kullanılan bir terimdir.
4. Çok Anlamlılık
Bir sözcüğün birden çok anlamı ifade edecek şekilde kullanılmasına çok anlamlılık denir.
Örnek:
Düşmek:
- Çocuk ağaçtan düştü.. (Dengesini yitirerek yukarıdan aşağıya inmek)
- Dağlara kar düştü. (Yağmak)
- İşçilerin maaşı düştü. (Eksilmek)
- Bu işin üstüne çok düştü ve başarılı oldu.( Aşırı ilgi veya sevgi göstermek)
- Büyüklere her zaman küçükleri affetmek düşer. (Yakışık almak)
- Mirastan bana bir ev, iki araba düştü. (Bir bölüşme sonrası payını almak)
Çevirmek:
- Başını çevirip adama doğru baktı. (Bir şeyin yönünü çevirmek)
- Çocuk sadece kitabının yapraklarını çeviriyordu. (Öteki yüzünü görünür duruma getirmek)
- İşim acele olunca hemen bir taksi çevirdim. (Durdurmak)
- Cümleyi Türkçeden İngilizceye çevirdim. (Çeviri yapmak)
- Yine ne işler çeviriyorsun sen? (İşlemek, yapmak)
- Kendisine yolladığımız parayı çevirdi. (Geri göndermek)
5. Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler
Söylenişte tekil olmasına rağmen anlamca geniş kapsamlı olan sözcüklere genel anlamlı sözcükler; anlamca daha dar kapsamlı olan, o türün sadece bir ya da birkaç örneğine işaret edecek şekilde kullanılan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir.
Varlık – Canlı – Hayvan – Böcek – Karınca Özelden Genele SıralamaKarınca – Böcek – Hayvan – Canlı – Varlık
Uyarı:
Bir sözcük cümledeki kullanımına göre özel veya genel anlamlı olabilir.
- Doğada kuşlar özgürce uçar.
Herhangi bir kuş kastedildiği için “kuş” sözcüğü genel anlamda kullanılmıştır.
- Ağaçtaki kuş çok tatlı ötüyor.
Kastedilen kuş, belli bir kuştur; bu yüzden “kuş” sözcüğü özel anlamda kullanılmıştır.
