Çatı özelliği, yüklemin özne ve nesne ile olan ilişkisine göre şekillenir.
Yalnızca yüklemi fiil olan cümlelerde çatı özelliği aranabilir.
Yüklemi isim olan cümlelerde çatı özelliği aranmaz.
Kolay olan şey, vazgeçmekti. → Çatı özelliği aranmaz çünkü yüklemi isimdir.
Tartışmaktan , vazgeçti. → Çatı özelliği aranır çünkü yüklemi fiildir.
Bununla mücadele etmek zordu. → Çatı özelliği aranmaz çünkü yüklemi isimdir.
Bütün gün seni aradım. → Çatı özelliği aranır çünkü yüklemi fiildir.
A. Öznesine Göre Çatılar (Özne – Yüklem İlişkisine Göre Çatılar)
1. Etken Fiiller
Gerçek özne alabilen tüm fiiller, etken çatılıdır.
Öznenin açık veya gizli olması fark etmez çünkü işi yapan bellidir.
Ahmet köpeğini buldu. → Etkendir çünkü işi yapan bellidir.
2. Edilgen Fiiller
Sözde özne alabilen tüm fiiller, edilgen çatılıdır.
Yüklemde mutlaka “-l” veya “-n” seslerinden birinin bulunması gerekir.
Edilgen çatılı fiillerde işi yapan belli değildir.
Edilgen çatılı fiillerde nesne bulunmaz.
Ahmet’in köpeği bulundu. → Edilgendir. Köpek, kim tarafından bulundu? -Belli değil.
Kurallara uymadığı için uyarıldı. → Edilgendir. Kim tarafından uyarıldı? -Belli değil.
Yüklemden önce “birileri tarafından” sözcük grubunu getirdiğimizde cümle anlamlı oluyorsa o cümle edilgen çatıya sahiptir.
Sınıf temizlendi. → Edilgen
Sınıf birileri tarafından temizlendi.
Yolcular götürüldü. → Edilgen
Yolcular birileri tarafından götürüldü.
Yükleminde “-l” ve “-n” bulunduran her sözcük edilgen olmaz.
Zeynep, senin bu davranışına üzülmüş.
Düğüne gitmek için giyindi.
“Üzülmüş” ve “giyindi” sözcükleri gerçek özne aldıkları için etkendir.
Zaman içerisinde gerçekleşen doğal olaylar ile tabiat olaylarının bulunduğu cümlelerde, yüklemde “-l, -n” ekleri olsa bile, özne gerçek kabul edilir. Bu tür cümleler, etken çatılı olarak değerlendirilir.
Fırtınada rüzgâra dayanamayan ağaçlar yıkıldı. → Etken
Arabamız bozuk yolda çok sarsılıyordu. → Etken
Bazı çatı soruları, anlam özelliği ile sorulabilir:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne hem işi yapan hem de yaptığı işten etkilenen varlık durumundadır?
Eda, aynanın karşısında süsleniyor. →Süsleme işini özne kendisi yapıyor ve bu işten yine kendisi etkileniyor.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden çok öznenin bir işi “birlikte” yapma anlamı vardır?
Kuzular meleşiyordu. → Meleşme işi birlikte yapılan bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden çok öznenin bir işi “karşılıklı” yapma anlamı vardır?
Üç yıldır görüşüyoruz. → Görüşme işi karşılıklı yapılan bir eylemdir.
B. Nesnesine Göre Çatılar (Nesne – Yüklem İlişkisine Göre Çatılar)
1. Geçişli Fiiller
Nesne alan ya da alabilecek durumda olan tüm fiiller geçişlidir.
Annem çiçekleri suluyor. → Geçişlidir. Annem neyi suluyor? -Çiçekleri (Belirtili nesne)
Ece kitap okuyor. → Geçişlidir. Ece ne okuyor? -Kitap (Belirtisiz nesne)
Seni anlıyorum. → Geçişlidir. Kimi anlıyorum? -Seni (Belirli nesne)
Yanına aldı. → Nesne yok ama alabilecek durumda. Bu sebeple geçişlidir.
Yanına neyi aldı.
Yanına kimi aldı.
Yanına, ne aldı.
2. Geçişsiz Fiiller
Nesne almayan/alamayan tüm fiiller geçişsizdir.
Sonunda işlerim bitti. → Geçişsiz çünkü nesne alamıyor.
Yarım saat kadar oturduk. → Geçişsiz çünkü nesne alamıyor.
Tek başına bir fiil verilip geçişlilik durumu sorulduğunda, fiilin başına ”onu” sözcüğünü getiririz. Anlamlı oluyorsa geçişli, olmuyorsa geçişsizdir.
(Onu) Aradı. → Geçişli
(Onu) Yazdı. → Geçişli
(Onu) Koştu. → Geçişsiz
(Onu) Uyudu. → Geçişsiz
Bazı fiillerin geçişli olup olmadıkları kullanıldıkları cümleye göre farklılık gösterebilir.
Yüzüne güneş kremi sürdü. → Nesne alabildiği için geçişlidir.
Yolculuk iki saat sürdü. → Nesne alamadığı için geçişsizdir.
“-t, -r, -tır” ekleri, geçişsiz bir fiile geldiğinde o fiili geçişli hâle dönüştürür. Aynı ekler, geçişli bir fiile getirildiğinde o fiilin geçişlilik derecesi artar.
“-t, -r, -tır” eklerinden birini alarak geçişli hâle dönüşen fiillerde özne, işi kendisi yapar.
Ağladı. → Geçişsiz
Ağlattı. → Geçişli
Kızardı. → Geçişsiz
Kızarttı. → Geçişli
Geçişli bir fiil “-t, -r, -tır” eklerinden birini alırsa cümleye, “işi başkasına yaptırma” anlamı verir.
Anladı. → Geçişli
Anlattı. → Geçişli
Merhabalar.
Sayfa çalışanlarını kutlarım. Güzel bir çalışma olmuş.
İzninizle bu konu hakkında bir bilgi vermek istiyorum.
Konu: geçişli ve geçişsiz fiiller
Örneğiniz: ”(Onu) Koştu. → Geçişsiz”
Fiil: koşmak
Önce şunu unutmamak gerekir.
Bazı fiiler geçişsiz olduğu halde, o fiili geçişli fiil olarak da kullanmak mümkündür.
Sizin örneğinizi alayım:
Koşmak: Bu fiilin, ‘nerede/nereye/nasıl /ne kadar süre /zaman” sorularını sorarsak > geçişsizdir.
”Neyi koştu?” sorusu saçma olmasına rağmen, sabit bir ölçü birimi varsa, ”koşmak” fiili geçişli olur.
ÖRNEK: Sporcu, 100 metreyi 11 saniyede koştu. (mesafe, i/hali nesne olmuş)
Buna karşın aynı fiili, aynı nesne ile yalın halde kullanacak olursak, fiil bu kez geçişsiz olur.
ÖRNEK: Sporcu, 100 metre koştu.
Hatta konuyu daha da genişletebiliriz.
ÖRN: Sporcu, 100 parkurda 11 saniye koştu. (mesafenin önemi kalmadı, sadece ”de/halinde yer bildirimi var).
Umarım yanılmamışımdır.
Kolay gelsin.
Selam ve saygılar
Gayet işime yaradı
idare eder
Yaziliya burdan calisiyorum harika site
Çok güzel yazılıya çalışmama çok yardımcı oldu
Öğretmeniz önerdi dersleri buradan yapıyoruz ama gerçekten güzel bir site
Bence de LGS için iyi olur
Çok güzel site, teşekkür ederiz.
Sınava bu sayfadan çalışıyorum gayet faydalı bir site ellerinize sağlık.
Çok iyi bir site elinize sağlık
Güzel bir site kim yapmışsa helal olsun
KESİNLİKLE güzel bir siteymiş.Tavsiye eder ve kolaylıklar dilerim….
Mükemmelll elinize emeğinize sağlık
mükemel bise yaw bu adamsınız valla
Güzel bir site bayağı yararlı
Yararlı çok beğendim
bEnDE çOk bEğenDim KAliTELı
Bir SiTE
Bence çok kaliteli ve gerekli bir site herkese tavsiye ederim
Çok kalitelidir herjese tavsiye ederim
gÜZEL HAZIRLANMIŞ BEĞENDİM
Yorumum:çok beğendim