6. Sınıf Edat-Bağlaç-Ünlem Konu Anlatımı

EDAT (İLGEÇ)

Tek başlarına anlamı olmayan, kendisinden önceki sözcüklerle ilgi kurarak cümle içinde anlam kazanan sözcüklere edat (ilgeç) denir.

Edatlar, tek başlarına ya da hâl ekleriyle kullanılabilir.

Tek Başlarına Kullanılan Edatlar

“e” Hâl Ekiyle Kullanılan Edatlar

“den” Hâl Ekiyle Kullanılan Edatlar

Edatlar cümleye “amaç, neden, koşul, karşılaştırma, benzerlik, yön, birliktelik, zaman vb.” anlamları katar.

“ile” edatı “ile” bağlacı ile karıştırılmamalıdır. Cümlede “ile” yerine “ve” getirilebiliyorsa bağlaç, getirilemiyorsa edattır. Elif ile Mevlüt, yarın Burdur’a gidecek.

“Ancak, yalnız, tek, bir” sözcükleri “sadece” anlamında kullanıldıkları zaman edat olur.
Edat olarak kullanılan sözcükler cümle içerisinde farklı görevlerle de kullanılabilir.

BAĞLAÇ

Tek başlarına bir anlamı olmayan, cümle içerisinde eş görevli sözcükleri veya cümleleri birbirine bağlayan sözcüklere bağlaç denir.

Cümlede bağlaçların yerine noktalama işaretleri kullanılabilir.
Bağlaçlar cümleden çıkartıldığında genelde anlamda bir bozulma olmaz ama daralma olabilir.
Bağlaçlardan önce ve sonra herhangi bir noktalama işareti kullanılmaz.

“de” ve “ki” bağlaçları, en çok sorulan ve karıştırılan bağlaçlardır.

“da/de” Bağlacı

Bağlaç olan “da/de” her zaman ayrı yazılır.
Bağlaç olan “da/de” hiçbir zaman “ta/te” olarak yazılmaz.
Bağlaç olan “da/de” kesme işareti ile ayrılmaz.
Bağlaç olan “da/de” cümlede ayrı bir sözcüktür ve vurgulu okunur. Vurgulu bir şekilde okuyabildiğiniz “da/de”ler bağlaçtır. Bu yöntem, sizi her zaman doğru cevaba götürecektir.

“ki” Bağlacı

“ki”yi alan sözcüğe “-ler” eki getiririz. Sözcük anlamlı oluyorsa ektir ve bitişik yazılır, anlamsız oluyorsa bağlaçtır ve ayrı yazılır. Bu yöntem çoğunlukla sizi doğru cevaba götürecektir.
Bağlaç olan “ki” cümlede ayrı bir sözcüktür ve vurgulu okunur. Vurgulu bir şekilde okuyabildiğiniz “ki”ler bağlaçtır. Bu yöntem, sizi her zaman doğru cevaba götürecektir.
Ki’nin kalıplaşarak bitişik yazıldığı sözcükler şunlardır: sanki, illaki, mademki, belki, oysaki, halbuki, çünkü, meğerki. (SİMBOHÇaM formülü ile bu sözcükleri akılda tutabilirsiniz.)

Dilimizde sıklıkla kullanılan diğer bağlaçlardan bazıları şunlardır: ve, veya, ya da, hatta, üstelik, ile, yalnız, ancak, ama, fakat, yahut…

Tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra da herhangi bir noktalama işareti kullanılmaz.

Bağlaçlar da cümleye farklı anlamlar katabilir.

ÜNLEM

Korku, pişmanlık, üzüntü, telaş, sevinç, şaşkınlık gibi aniden beliren duyguları anlatan sözcüklere ünlem denir.

Aşağıdaki iki kullanım da noktalama açısından doğrudur.

Bazı sözcükler, kullanımlarına göre ünlem olabilir.
Komşular
İsim
akşam gelecek.
Komşular, Ünlemyetişin!
(seslenme)
Bırakalım da özgürceyaşasın.
Fiil
Yaşasın,
Ünlem
yüz almışım!
(sevinç)