1. Sebep (Neden) – Sonuç Cümleleri
Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme nedeninin ortaya koyulduğu cümlelerdir.
“-diğinden, -ınca; için, diye, nedeniyle, sebebiyle, ile” gibi kullanımlarla sebep anlamı sağlanabilir.
- Örnekler
- Şiddetli yağış yüzünden heyelan meydana geldi.
- Bugün balığa çıkmadık çünkü denizde fırtına vardı.
2. Amaç – Sonuç Cümleleri
Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme amacının ortaya koyulduğu cümlelerdir.
“-mak için, -mak üzere; amacıyla, gayesiyle, maksadıyla, diye, üzere” gibi kullanımlarla amaç anlamı sağlanabilir.
- Örnekler
- Kışı rahat geçirmek için karınca yazın hep çalıştı.
- Topluma hizmet etmek maksadıyla aşevi yeniden açıldı.
- Uyarı
Amaç – sonuç cümlelerinin sebep – sonuç cümlelerinden farkı, amacın henüz gerçekleşmemiş ancak gerçekleşmesi planlanan, hedeflenen olmasıdır.
- Zayıflamak için diyetisyene gidiyor.
- “Zayıflama” eylemi henüz gerçekleşmemiş ancak gerçekleşmesi hedeflenmiştir. Bu yüzden amaç – sonuç cümledir.
- Sana inandığım için buradayım.
- “İnanma” eylemi gerçekleşmiştir. Bu yüzden sebep sonuç cümledir.
3. Koşul (Şart) – Sonuç Cümleleri
Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme şartının, başka bir olaya veya duruma bağlı olduğu cümlelerdir.
“-se, -ince, -dikçe, -meden; ise, ancak, mi, ama, yalnız, üzere, yeter ki” gibi kullanımlarla koşul anlamı sağlanabilir.
- Örnekler
- Bu yaz çalışırsam istediğim okulda okuyabileceğim.
- Anlaşma bozulmadığı sürece beş yıl ortak çalışacağız.
4. Öznel Cümleler
Kişinin düşüncelerini, duygularını, beğenilerini ifade eden; doğruluğu ya da yanlışlığı ispatlanamayan cümlelerdir.
- Örnekler
- Erguvan çiçekleri, baharın en güzel habercisidir.
- Yazarın akıcı ve etkileyici dili sayesinde kitabı hızla okudum
5. Nesnel Cümleler
Doğruluğu ya da yanlışlığı ispatlanabilen, kişisel görüş ifade etmeyen cümlelerdir.
- Örnekler
- Türkiye’nin başkenti İstanbul’dur. →Bu cümle nesnel bir cümledir. Çünkü Türkiye’nin başkenti Ankara’dır ve bu ispatlanabilir.
- Soğuktan titreyen kadın önce sobayı yaktı.
- Elinde zarfla koşarak yukarı çıktı.
6. Doğrudan Anlatım Cümleleri
Başkasına ait olan bir sözün hiç değiştirilmeden aynen aktarılmasıdır.
- Örnekler
- Yarın Eğirdir’de kahvaltı yapalım, dedi.
- “Kişi, kendinden bilir işi.” dedi ve gülümsedi.
7. Dolaylı Anlatım Cümleleri
Başkasına ait olan bir sözün hiç değiştirilmeden aynen aktarılmasıdır.
- Örnekler
- Mücahit, maçta ayağına darbe aldığını söyledi.
- Kitap okumanın zevkli olduğunu belirtti.
- Ayşe, işe kabul edildiğini söyledi. → Dolaylı anlatım
- Ayşe “İşe kabul edildim” dedi. → Doğrudan anlatım
- İşe kabul edildim, dedi. → Doğrudan anlatım
8. Duygu Cümleleri
Hislerimizin ifade edildiği cümlelerdir.
Varsayım
Gerçekleşmemiş bir olayın gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşmiş bir olayın hiç gerçekleşmemiş gibi ifade edildiği cümlelerdir. Genellikle “diyelim ki, farz edelim, düşün ki” gibi ifadelere yer verilir.
- Örnekler
- Farz et ki uçağa yetişemedin.
- Diyelim ki işler yolunda gitmedi.
Azımsama
Bir şeyi miktarca az bulmak, yetersiz görmek anlamlarını ifade eden cümlelerdir.
- Örnekler
- Akşama kadar sadece iki konu bitirmiş.
- Bu kadarcık parayla ne alınır ki?
Yakınma (Şikâyet)
Bir durumdan duyulan rahatsızlığın başkalarına aktarıldığını ifade eden cümlelerdir.
- Örnekler
- Ömer maç günleri hep bir bahane buluyor.
- Ev işlerinde bana hiç yardım etmiyor.
Sitem
Bir kimseye, yaptığı bir hareketin veya söylediği sözün üzüntü, alınganlık, kırgınlık vb. duygular uyandırdığını öfkelenmeden ifade etmektir.
- Örnekler
- Ayşegül, sürekli beni eleştirmenden rahatsız oluyorum.
- Kitap okuyacağınıza söz vermiştiniz, yine okumadınız.
Şaşırma
Herhangi bir durum karşısında şaşkınlık duymak, hayret etmek ve nasıl davranacağını bilememek anlamlarını ifade eden cümlelerdir.
- Örnekler
- Komşu evini satılığa çıkarmış, ne oldu ki acaba?
- Okul çıkışında birden karşıma çıkmasın mı?
Beklenti Cümleleri
Gerçekleşmesi beklenen davranış ve işleri ifade eden cümlelerdir. Beklentiler bazen gerçekleşir bazen de gerçekleşmez.
- Örnekler
- Beklenti Cümlesi: Çalışmalarında başarıya ulaşacağını umuyorum.
- Gerçekleşmiş Beklenti Cümlesi: Çalışmalarında başarıya ulaşacağını biliyordum.
- Gerçekleşmemiş Beklenti Cümlesi: Çalışmalarında başarıya ulaşır sanmıştım.
Küçümseme
Herhangi bir kişiye veya duruma değer vermeme, önemsememe ve onu küçük görme anlamlarını ifade eden cümlelerdir.
- Örnekler
- Beni anlaman için on fırın ekmek yemen lazım.
- Siz mi bizi maçta yeneceksiniz?
Öneri (Tavsiye)
Bir sorunu çözmek üzere öne sürülen görüş, düşünce ve tekliflerin ifade edildiği cümlelerdir.
- Örnekler
- Doktora danışmadan ilaç kullanmasan iyi olur.
- Eşyan ağır geliyorsa iki parça hâlinde taşıyabilirsin.
Yadsıma (İnkâr Etme)
Bir şeyi inkâr etme, kabul etmeme anlamı taşıyan cümlelerdir.
- Örnekler
- Söylenenlerin aksine arabamı her zaman dikkatli kullanırım.
- Bütün bunları sana ben mi söylemişim?
Eleştiri
Bir insanın, bir eserin ya da bir konunun doğru ve yanlış yanlarını bulup göstermek amacıyla yazılan cümlelerdir. Eleştiri, olumlu da olumsuz da olabilir.
- Örnekler
- Taner Bey, teşhislerinde kolay kolay yanılmaz. → Olumlu eleştiri
- Bir maç ancak bu kadar kötü yönetilebilirdi. → Olumsuz eleştiri
Öz Eleştiri
Kişinin kendisiyle ilgili yaptığı eleştirileri içeren cümlelerdir.
- Örnekler
- Bazen patavatsız cümleler kurabiliyorum.
- Sözel mantık sorularına gerekli önemi vermedim.
Pişmanlık
Yapılan bir şeyden duyulan üzüntüdür.
- Örnekler
- Sesimi yükseltmeseydim kimse kırılmayacaktı.
- Keşke paramın hepsini harcamasaydım
9. Cümle Oluşturma
Karışık olarak verilen sözcüklerden anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturma işidir.
- Örnekler
- umutsuzluğu – yenmemiz – olmak – başarılı – istiyorsak – önce – gerekir → Başarılı olmak istiyorsak önce umutsuzluğu yenmemiz gerekir.