ABD’de bir grup bilim adamının yaptığı araştırma, köpeklerin kaşlarının ve yüz kaslarının farklı evrimleştiğini bu yüzden de köpeklerin bakışlarının insanları etkilediğini ortaya koydu. Araştırmada 33 bin yıl önce kurtlardan evcilleştirilen köpeklerin gözlerinin etrafında özgün bir kasın bulunduğu ve bu kas sayesinde kaş kaldırma hareketi yapabildikleri tespit edildi. Bu kaş hareketinin insanları, köpeklerin isteklerini yerine getirmeye yönelttiği biliniyor.

Metnin konusu: Köpeklerin bakışlarının sırrı

Doğa ve hayat, insanoğlunun şekil vererek güzel ve faydalı eserler vücuda getirebileceği muhteşem bir malzeme deposudur. Resim mi yapmak istiyorsunuz? Doğada renkten ve boyadan çok ne var? Gerçek bir ressam konu bakımından da sıkıntı çekmez. Bütün doğa ve hayat işlenecek konu ile doludur.

Metnin başlığı: Doğa ve Hayat

Çok samimi dostturlar
Kitaplar ve çocuklar
Kitaplarla yaşanır
O engin mutluluklar

Öğretimde temeldir
Ders kitapları bize
Ansiklopedi, sözlük
Kaynaktır hepimize

Şiirin başlığı: Kitaplar ve Çocuklar

Müzik, insan duygularını etkileyen en güçlü sanatlardan biridir. Dinlediğimiz bir şarkı, bizi bir anda yıllar öncesine götürebilir ya da içinde bulunduğumuz ruh hâlini değiştirebilir. Bilimsel araştırmalar, müzik dinlemenin beynin dopamin salgılamasını artırdığını, bunun da mutluluk hissi verdiğini ortaya koymuştur. Özellikle klasik müzik, stresin azalmasında ve konsantrasyonun artmasında önemli rol oynar. Öte yandan hareketli ritimler, spor yaparken motivasyonu artırırken yavaş tempolu melodiler, gevşeme ve uyku öncesi rahatlama sağlar. Müzik; sadece bir eğlence aracı değil, aynı zamanda bir terapi yöntemi olarak da kullanılır. Bu yönüyle müzik hem zihinsel hem de duygusal dengemizi kurmamızda güçlü bir dosttur.

Metnin anahtar sözcükleri: duygu, ruh hâli, şarkı, melodi.

Bir şeyi neden sorguladığınızı hiç düşünmeyin, sadece soru sormaya devam edin. Cevaplayamadığınız şeyleri sorun etmeyin ve bilemeyeceğiniz şeyleri de açıklamaya kalkışmayın. Merak kendi kendisinin nedenidir. Her gün biraz daha fazla şeyi anlamaya çalışın. Yaşınız kaç olursa olsun soru sormaktan vazgeçmeyin.

Metnin ana fikri: Merak ve sorgulama hayat boyu devam etmelidir.

Gözlerimde parıltısı bakır bir tasın
Kulaklarım komşuların ayak sesinde
Varsın yine bir yudum su veren olmasın
Baş ucumda biri bana “Su yok ” desin de
Kemalettin KAMU

Şiirin ana duygusu: Yalnızlık

İlk uçurtmanın nerede ve nasıl yapıldığı kesin olarak bilinmese de 2.000 yıl önce ilk kez Çin’de uçurulduğu sanılıyor. Bir efsaneye göre rüzgârlı bir havada bir Çinli şapkasının uçmasını önlemek için ona bir ip bağlar ve böylece de ilk uçurtmayı yapmış olur. Uçurtma, Çin’den Kore ve Hindistan’a giden tüccarlar tarafından tüm Asya kıtasına yayılır. Her ülke uçurtmaya kendi stilini katmış ve yaptığı uçurtmayı farklı amaçlarla uçurmuştur.

Metinden çıkarılabilecek yardımcı düşünceler:
İlk uçurtma bir ihtiyaç sonucunda bulunmuştur.
Uçurtma, başka ülkelere ticaret sayesinde taşınmıştır.
Uçurtmaların şekilleri ülkelere göre değişiklik göstermektedir.

Osman; sabahın ilk ışıklarıyla bakkalını açar, gün boyu yorulmadan rafları düzenler, gelen her müşteriye güler yüzle hizmet ederdi. Mahallenin çocuklarına bazen gofret ikram eder, yaşlıların poşetlerini taşımasına yardımcı olurdu. İlk zamanlar pek kimse uğramazken zamanla onun dürüstlüğü ve emeği dilden dile yayıldı. Aylar geçti, işler büyüdü, yanına bir yardımcı aldı. Bir gün belediye başkanı bile uğrayıp “Senin gibi esnafa ihtiyacımız var.” dedi. Ali o an anladı: Zahmete katlanan ve yılmadan çalışan insan, alın terinin karşılığını alıyordu.

Metnin yüzey anlamı: Emek, eninde sonunda karşılığını bulur.

Köyün yamacında, rüzgâra açık bir tepenin üzerinde yedi küçük ev vardı. Bu evlerde yedi farklı aile yaşardı ama kimse kimseyle pek görüşmezdi. Herkes kendi işine bakar, komşusuna selam vermeyi bile gereksiz bulurdu. Bir gece aniden çıkan şiddetli bir fırtına; çatılardan kiremitleri söktü, bazı evlerin camlarını kırdı. Elektrikler kesildi, yollar kapandı. O anda kimse ne yapacağını bilemedi. Derken küçük çocuklardan biri babasının elini tutarak “Komşulara gidelim baba, yalnız kalmayalım.” dedi. O sözle başlayan hareket, tüm köylüleri bir araya getirdi. Kimi battaniye getirdi, kimi yiyecek. Sobanın etrafında toplanan insanlar, yıllar sonra ilk kez bir aradaydı. O gece; sadece fırtınanın değil, yalnızlığın da kapılarını kapattılar. O günden sonra köy artık sessiz değil, sıcacık sohbetlerle doluydu.

Metnin derin anlamı: Zor zamanları beraber atlatan insanların arasındaki bağ güçlenir.

Bana göre öyle. İnsanların çoğu kaybetmekten korktuğu için sevmekten korkuyor. Düşünmekten korkuyor, sorumluluk getireceği için. Konuşmaktan korkuyor, eleştirilmekten korktuğu için. Yaşlanmaktan korkuyor, gençliğin kıymetini bilmediği için. Unutulmaktan korkuyor, dünyaya iyi bir şey vermediği için.

Çözüm: “İnsanların hayattan zevk alamamasının temel sebebi korku mudur?” sorusuna cevap vermek için yazılmıştır.

Olay yazılarında metnin bölümleri “serim, düğüm, çözüm” olarak adlandırılır.

Serim: Hikâye, masal, roman gibi olay yazılarında konuya giriş yapılan bölümdür.
Düğüm: Olayların ayrıntılarının verildiği bölümdür.
Çözüm: Olayların sonuçlandığı bölümdür.

I. Adamın, kurabiyelerinden izin almadan yemesi çok fazla sinirlendirmişti kadını. Ama bir şey demeden kitabını okumaya devam etti.
II. Kadının biri havaalanında bekliyordu. Uçağının kalkmasına daha epey zaman olduğu için dükkânların birinden bir kitap ve bir paket kurabiye aldı. Daha sonra da bir bank bulup oturdu.
III. Kadın kendini kitaba öyle kaptırmıştı ki… Yine de yanındaki adamın kendi kurabiyesinden aldığını gördü. Bir yandan kitabını okuyor bir yandan da saatine bakıyordu.

Çözüm: Numaralanmış bölümleri “giriş-gelişme-sonuç” şeklinde sıralarsak doğru sıralama “II, III, I” şeklinde olmalıdır.

I. 1903’te Paris’e gitti ve siyaset bilimi alanında üniversite eğitimini tamamladı.
II. Burada başladığı eğitimini İstanbul’da devam ettirdi.
III. Üniversite eğitimini tamamladıktan sonra edebiyat alanına yöneldi.
IV. Türk şiirinin önde gelen isimlerinden olan Yahya Kemal, Üsküp’te doğdu.

Çözüm: Bu cümleleri anlamlı bir metin hâline getirirsek sıralama “IV- II- I- III” şeklinde olmalıdır.

Her türlü bilinçlenme ve aydınlanma kitap sayesinde olur. Çünkü kitap, bilincin yazıya dökülmüş şeklidir. Bu yönüyle kitap; hiç şüphesiz insanların hayatını değiştiren, onları yenileştiren ve ileri götüren bir vasıtadır. – – – –

Çözüm:Bu metinde bütünlüğü sağlamak için boş bırakılan yere “Bu yüzden bir insanın bakış açısını değiştirmek istiyorsanız ona okumayı önerin.” cümlesini getirebiliriz.

(I) Karahindiba, nisan ve mayıs aylarında yetişen çok yıllık sarı çiçekli otsu bir bitkidir. (II) Çiçekleri sarı, yaprakları yeşil olsa da bitkiye karahindiba denilmiştir. (III) Bitki, karahindiba ismini renginden dolayı almamıştır. (VI) En çok merak ettiğim bitkilerden biriydi karahindiba. (V) Bitkinin Anadolu’da çok çeşitli adlandırmaları mevcut olsa da en yaygın olanı radikadır.

Çözüm: Metni incelediğimizde “VI” numaralı cümlenin metnin anlam bütünlüğünü bozduğunu görürüz.

(I) Cahit Arf; 1910 yılında Selanik’te doğmuş, küçük yaşlarda ailesiyle birlikte Türkiye’ye taşınmıştır. (II) İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra Fransa’da yüksek öğrenim görmüştür. (III) Cahit Arf, doktorasını tamamlayıp Türkiye’ye döndüğünde İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesinde profesör ve ordinaryüs profesörlüğe yükseldi. (IV) Arf, İnönü Armağanı’nı (1943) ve TÜBİTAK Bilim Ödülü’nü kazandı (1974). (V) Bu ödülü alırken yaptığı konuşmada “Bilim insanının amacı anlamaktır” hemen ardından “ama büyük harflerle anlamaktır.” sözüyle kendine göre bilim insanını açıklamıştır.

Çözüm: I,II ve III. cümlelerde Cahit Arf’ın hayatı ve öğrenimi hakkında bilgi verirken IV. cümleden itibaren aldığı ödüllerle ilgili bilgi aktarılmaya başlamıştır. Bu nedenle metin “IV” bölümden itibaren ikiye ayrılabilir.

(I) Nil Nehri, Afrika kıtasının en uzun nehridir ve yaklaşık 6650 kilometre uzunluğundadır. (II) Ayrıca Nil Nehri’nin suları tarımda kullanılır, bu sayede çevresindeki topraklar çok verimli olur. (III) Nil Nehri’nin yıllık taşkınları, toprağa doğal gübre sağlar ve böylece çiftçiler daha fazla ürün alabilir. (IV)Tarih boyunca Antik Mısır uygarlığı, Nil Nehri sayesinde gelişmiş ve hayatını bu nehre bağlı olarak sürdürmüştür. (V) Günümüzde de Nil hem ekonomik hem de kültürel açıdan Afrika için çok büyük bir öneme sahiptir.

Çözüm: Bu metinde (I) numaralı cümleden sonra “Bu nehir, birçok ülkenin içinden geçer ve milyonlarca insanın su ihtiyacını karşılar.” cümlesi getirilirse metnin anlam bütünlüğü bozulmaz.

Ebru sanatı, suyun yüzeyine atılan doğal boyaların özel fırçalarla hareket ettirilmesiyle oluşturulan desenlerin kâğıda aktarılmasıdır. Bu sanat Türkiye’de özellikle Osmanlı Dönemi’nde gelişmiştir. Ebru çalışması için suyun yüzeyinde özel bir kıvamda hazırlanmış karışım kullanılır. Renkler suyun üzerinde serbestçe yayılır ve sanatçı fırça ile desenler oluşturur. Ebru eserleri tek tek yapılır ve her biri benzersizdir.

B. Öyküleme

Yaşanmış ya da yaşanması muhtemel bir olayın kişi, yer ve zaman belirtilerek anlatıldığı metin türlerine öyküleme denir.

Olay anlatımına dayalıdır.
Hareket vardır ve gözlem ön plandadır.

Geçen hafta Can’la beraber İstanbul’a gittik, uzun zamandır planladığımız bir geziydi. İlk durağımız Sultanahmet Meydanı’ydı. Ayasofya’yı görünce gerçekten büyülendik. Sonra Boğaz turu yaptık, vapurdan manzarayı izlerken sohbet ettik. Galata Kulesi’ne çıktık, oradan şehri seyretmek harikaydı. Yolda simit alıp çay içtik, tam İstanbul havası! Gün boyunca yürüdük, gezdik, bol bol fotoğraf çektik. Akşam Boğaz kenarında oturup günün yorgunluğunu paylaştık. Bu gezi dostluğumuzu daha da pekiştirdi, böyle anılar gerçekten çok değerli.

C. Betimleme

Bir kavramın, olayın, yerin, kişinin ayırt edici özelliklerini ayrıntılarıyla okuyucunun zihninde canlandıracak şekilde resim çizer gibi anlatıldığı metin türlerine betimleme denir.

Betimlemede durağanlık vardır.

Toros Dağları’nın yamaçlarında yükselen Alanya Kalesi, denizle gökyüzü arasında heybetle durur. Kızıl renkli taşlardan yapılmış surları, güneş ışığında parıldayarak tarihî dokusunu gözler önüne serer. Kaleye çıkan dar ve kıvrımlı patikalar, ziyaretçiyi geçmişin derinliklerine götürür. Zirveden Akdeniz’in masmavi suları ve çevredeki yeşil ormanlar bir tablo gibi uzanır. İçindeki kuleler, burçlar ve eski yapılar, yüzyıllar boyunca korunmuş bu kalenin hem askeri hem de kültürel önemini anlatır.

Yel değirmeni, rüzgârın hareket enerjisini kullanarak enerji üretimi yapan pervaneli bir alettir. Kanatları rüzgârla döner ve bu hareket, değirmenin içindeki taşları ya da makineleri çalıştırarak tahılları öğütür veya su pompalamak gibi işleri yapar. Tarih boyunca özellikle tarım toplumlarında önemli bir yer tutmuştur. Rüzgâr değirmenleri, doğa dostu ve yenilenebilir enerji kaynaklarının simgesi olarak da kabul edilir.

B. Örnekleme

Bir düşünceyi somutlaştırmak için örneklerden yararlanmaktır.
Temel amaç, düşüncenin anlaşılmasını sağlamaktır.

Doğayı koruma, gelecek nesiller için büyük önem taşır. Örneğin, ormanların korunması birçok hayvan türünün yaşam alanlarının devamlılığını sağlar. Denizlerin temiz tutulması ise su canlılarının sağlıklı kalmasını mümkün kılar. Ayrıca geri dönüşüm uygulamaları sayesinde atıkların doğaya verdiği zarar azaltılır. Bu küçük ama etkili önlemler, doğanın dengesini koruyarak gelecek kuşaklara daha temiz ve yaşanabilir bir dünya bırakmamızı sağlar.

C. Karşılaştırma

Birden fazla varlık ya da kavram arasındaki benzerliklerin ve karşıtlıkların kıyaslanmasıdır.

Kahve ve çay, dünyanın en çok tüketilen iki sıcak içeceğidir. Kahve, kavrulmuş kahve çekirdeklerinden yapılır ve genellikle daha yüksek kafein içerir. Çay ise kurutulmuş çay yapraklarından hazırlanır ve kafein oranı kahveye göre daha düşüktür. Kahvenin tadı yoğun ve aromatiktir, çayın ise hafif ve ferahlatıcı bir tadı vardır. İkisi de farklı kültürlerde farklı şekillerde tüketilir.

D. Benzetme

Aralarında ilgi bulunan iki kavramdan birinin diğerine benzetilmesidir.

Sabah güneşi odama dolduğunda içim ısındı. Işıklar, sanki altın iplikler gibi duvarlara serpiliyordu. Pencereden gelen kuş sesi, ninni gibi kulağıma çarpıyordu. Yavaşça yatağımdan kalktım, perdeleri araladım. Dışarısı sakindi, insanlar henüz uyanmamıştı. Mutfağa geçip su içtim, ardından kahvaltı hazırlamaya başladım.

Kalemi elime aldığım zaman bir şey yazmadan kalıyorum. Bu da beni psikolojik olarak çok yıpratıyor. Ben de gerekli bilgi tokluğu ve duygu zenginliğine sahip olmak için bol bol okuyorum. Çünkü kitap okumamın yazmamı kolaylaştıracağını biliyorum.

B. Üçüncü Kişi Ağzından Anlatım

Üçüncü kişi ağzıyla anlatımlarda yazar, genellikle duyduğu veya gördüğü şeyleri anlatır. Bu tür anlatımlarda çoğu zaman üçüncü tekil şahıs (o) veya üçüncü çoğul şahıs (onlar) ekleri kullanılır.

Sabah erken kalktı. Giyindi ve hemen yola çıktı. Otobüs durağında otobüs bekliyordu. Hava soğuktu. Paltosuna iyice sarıldı. Otobüs gelmiyordu. Zaman geçiyordu. Geç kalmak üzereydi. Taksiye işaret etti. Taksi durdu. Taksiye bindi. Erken saatte trafik olmazdı. Hızla ilerleyen taksi, iş yerinin önünde duruverdi.

Küçük bir çocuk, güzel bir öğleden sonra parkta uçurtma uçuruyordu. Hafif hafif esen rüzgâr uçurtmanın süzülmesine yardımcı oluyordu. Aniden rüzgâr şiddetlenmeye başladı, çocuk uçurtmayı kontrol etmekte zorlandı. Uçurtma hızla yükselip parkın büyük ağacının dallarına takıldı. Çocuk üzülerek uçurtmasına baktı, önce ne yapacağını bilemedi. Parkta oturan komşularını görünce onlardan yardım istemenin en doğrusu olduğunu düşündü. Koşarak yanlarına gitti. Efe ve babası Mehmet Bey hemen yardıma koştu. Efe, yavaş ve dikkatli adımlarla dallardan yukarı çıktı. Dalların arasına sıkışmış ipleri çözdü ve sonunda uçurtmayı kurtardı. Aşağı inerken biraz yorulmuştu ama yüzünde gururlu bir gülümseme vardı.

Mekân (Yer): Park
Zaman: Öğleden sonra
Olay: Uçaurtmanın rüzgâr yüzünden ağaca takılması ve çevresindekilerin çocuğa yardım etmesi
Şahıs Kadrosu: Küçük çocuk, Efe, Mehmet Bey (Efe’nin babası)

Bu köyde yaşayanlar, yaz sabahları ağaçlara yuva yapan kuşların sesleriyle ve mis gibi kokan çiçeklerle uyanırlar. Ancak güneş, odalara sızdığında duyulan sadece kuş sesleri değildir. Çocuklar uyanmış ve cıvıl cıvıl sesleriyle sokakta oynamaya başlamışlardır.

Çözüm: Bu metinde yazar “görme, işitme, koklama” duyularından yararlanmıştır.

Bazen insanları anlamakta zorlanıyorum. Ne oldu da bu kadar düşüncesiz, bu kadar kaba hâle geldik? Sırada bekleyen birini görmezden gelmek, selam vermeden geçmek, başkasının emeğine saygı duymamak… Bunlar artık sıradanlaştı. Oysa birinin yüzüne gülümsemek, teşekkür etmek, yol vermek çok zor değil. İnsanların böyle yapmasına gerçekten ne gerek var? Herkesin kendi küçük dünyasında en önemli kişi gibi davranması, yaşadığımız toplumu sessizce yıpratıyor. Nezaket kayboldukça birlikte yaşamanın huzuru da eksiliyor. Belki de en çok, bu kabalığın normalleşmesine kızıyorum. Çünkü incelik azaldıkça insanlık da eksiliyor gibi geliyor bana.

Bu metindeki duygular: öfke, üzüntü.

Tamer, sınav sonuçlarını beklerken oldukça endişeliydi. Kalbi hızla atıyor, elleri terliyordu. Sürekli saate bakıyor, zamanı durdurmak istiyormuş gibi hissediyordu. Her küçük seste irkiliyor, kafasında kötü senaryolar dönüp duruyordu. Kendini sakinleştirmeye çalışsa da bunu bir türlü başarmıyordu. Gelecekle ilgili kaygılar içinde boğuluyordu. Zaten şimdiye kadar başına gelmeyen kalmamıştı, kesin bu sınav sonucu da onun yüzünü güldürmeyecekti.

Metindeki karakterin özellikleri: endişeli, kötümser, gergin.

Metinler arası karşılaştırma sorularında verilen özellikler her iki metin için de kontrol edilmelidir.

Metinler; içerik, konu, iletmek istediği mesaj, kullanılan dil vb. yönlerden karşılaştırılabilir.

Bir varmış bir yokmuş. Uçsuz bucaksız Kafdağı’nda gümüş gözlü bir dev yaşarmış. Gümüş gözlü dev, diğer devler gibi acımasız değilmiş. Aksine altın gibi kalbi varmış. Herkese iyilik düşünür, herkesin yardımına koşarmış.

Bir zamanlar bir çift güvercin; çok yoruldukları bir anda boş bir barakada, bir çobanın bıraktığı yerde bir direkten sarkan açık bir şemsiye keşfettiler. Mevsimlerden bahardı. Bu siyah ağa benzeyen şemsiyenin içinde yuvalarını kurmaya karar verdiler.

Bu iki metnin ortak özellikleri:

Anlatımın III. kişi ağzından yapılması
Hikâye edici metin olması
Benzetmeden yararlanılması
Masal türünde yazılması

Elektronik kitap, taşıma kolaylığı ve binlerce kitaba tek cihazda erişim sağlama gibi avantajlar sunar. Özellikle seyahatlerde ya da kalabalık ortamlarda oldukça pratiktir. Ayrıca yazı tipi büyütme, gece modu gibi özellikler sayesinde okuma deneyimi kişiselleştirilebilir. Ancak uzun süre ekrana bakmak göz yorgunluğuna ve dikkat dağınıklığına neden olabilir. Öte yandan basılı kitap okumak gözleri daha az yorar ve sayfaların kokusu, dokusu gibi fiziksel hisler okuma zevkini artırır. Basılı kitaplar ekran olmadan odaklanmayı kolaylaştırır. Kısacası tabletler pratiklik sağlarken basılı kitaplar daha doğal bir okuma deneyimi sunar.

Bu metinde bahsedilen kitap çeşitleri karşılaştırıldığında şunlar söylenebilir:

Elektronik kitapların taşınması basılı kitaplara göre daha kolaydır.
Basılı kitaplar, elektronik kitaplara oranla gözleri daha az yorar.

Burak, kalabalık ortamlarda rahat edemezdi. Çoğu zaman insanlarla aynı düşüncede olmaz, onların beklentilerine uymazdı. Kendi bildiği yoldan gitmek ister bu yüzden sık sık eleştirilirdi. Arkadaşları onun bu tavrını anlamakta güçlük çekerdi. Burak ise çevresine uyum sağlamak yerine kendi fikirlerine ve prensiplerine sadık kalmayı tercih ederdi. Bu yüzden çoğu zaman yalnız kalıyordu ama özgürlüğünden vazgeçmiyordu.

Metinde geçen Burak karakteri için şu yorum yapılabilir:

Burak, sosyal uyumdan çok kişisel özgürlüğüne değer veren bir karakterdir.