6. Sınıf Dil Yapıları – a. Ek ve Kök Bilgisi Konu Anlatımı
6. Sınıf “Ek ve Kök Bilgisi” konu anlatımı Türkiye Yüzyılı Maarif Modeline göre hazırlanıp sitemize yüklenmiştir.
1.Kök
Bir sözcüğün parçalanamayan anlamlı en küçük parçasıdır. Kök ile sözcüğün bütünü arasında bir anlam ilişkisi olmalıdır.
Şeker – lik = Şekerlik
“Şekerlik” sözcüğünün parçalanamayan anlamlı en küçük kısmı yani kökü “şeker”dir.
| Simit | -çi |
| Kök | Ek |
| Yol | -da |
| Kök | Ek |
| İnsan | -cıl |
| Kök | Ek |
| Halı | -lar |
| Kök | Ek |
| Tart | -ı |
| Kök | Ek |
| Defter | -im |
| Kök | Ek |
“Yürü-, yuva, bal, kusur, sev-, oku-, su, yıl, göz, bir, yaş…” sözcükleri kök hâlindeki sözcüklerdir.
Sözcüğün kökünü belirlerken kökün, sözcüğün bütünüyle anlamca ilişkili olmasına dikkat etmeliyiz.
“Balık” sözcüğünün kökü “bal” değildir. Çünkü “bal” sözcüğünün “balık” ile bir ilgisi yoktur. Bu yüzden sözcüğün kökü “balık”tır.
Köklerin Özellikleri
Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu için kök, sözcüğün başındadır.
| Yol | -cu | -luk |
| Kök | Ek | Ek |
| Göz | -lük | -çü |
| Kök | Ek | Ek |
Köke getirilen ekler, kökte yapısal bir değişiklik yapmaz.
| Bul | -muş | -tu |
| Kök | Ek | Ek |
| Köy | -lü | -ler |
| Kök | Ek | Ek |
Türkçemizde “ben” ve “sen” sözcükleri, “-e” hâl ekini aldıklarında sözcüğün kökü değişir. Bu durum Türkçe için bir istisnadır.
Ben – e ➝ Bana
Sen – e ➝ Sana
Bir sözcüğün isim kökü mü, fiil kökü mü olduğunu anlamak için köke “-mak, -mek” eklerinden uygun olanı getiririz. Anlamlı bir yapı oluşursa fiil , oluşmazsa isim köküdür.
İsim Kök Varlıkları ve nesneleri karşılar.
| Öfke | -li |
| İsim Kök |
| Huy | -suz |
| İsim Kök |
| Kapı | -cı |
| İsim Kök |
| Can | -lı |
| İsim Kök |
Fiil kök İş, oluş, hareket bildirir.
| Sil | -gi |
| Fiil Kök |
| Süz | -geç |
| Fiil Kök |
| Koş | -u |
| Fiil Kök |
| Çiz | -gi |
| Fiil Kök |
2.Ek
Tek başlarına anlamları olmayan eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip ona yeni anlamlar kazandıran ya da sözcüğün cümledeki görevini belirleyen ses parçalarıdır.
Türkçemizde iki çeşit ek vardır:
a. Yapım Eki
Eklendiği sözcüğe yeni bir anlam kazandıran ve eklendiği sözcükten yeni kelimeler türeten eklerdir.
| süpür | -ge | = süpürge |
| Kök | Yapım Eki |
| kitap | -lık | = kitaplık |
| Kök | Yapım Eki |
| göz | -lük | = gözlük |
| Kök | Yapım Eki |
| balık | -cı | = balıkçı |
| Kök | Yapım Eki |
| odun | -luk | = odunluk |
| Kök | Yapım Eki |
| kalem | -lik | = kalemlik |
| Kök | Yapım Eki |
b.Çekim Eki
Sözcüklerin sonuna gelerek sözcüğün cümledeki görevini belirleyen eklerdir. Sözcüğün anlamında herhangi bir değişiklik yapmazlar.
arı – lar = arılar
balta – yı = baltayı
oku – yor = okuyor
diş – im = dişim
soğan – lar = soğanlar
ev – de = evde
el – imiz = elimiz
raf – a = rafa