6. Sınıf Cümlede Anlam Konu Anlatımı
6. Sınıf “Cümlede Anlam” konu anlatımı Türkiye Yüzyılı Maarif Modeline göre hazırlanıp sitemize yüklenmiştir.
CÜMLE NEDİR?
Cümle, bir yargı bildirmek için tek başına çekimli bir fiil veya çekimli bir fiille kullanılan sözcükler dizisidir.
Cümle, birden fazla sayıda sözcük içerebileceği gibi tek sözcükten de oluşabilir.
Duygularımızı, düşüncelerimizi, dileklerimizi cümlelerimizle ifade ederiz.
“Tümce” sözcüğü ile eş anlamlıdır.
1. Öznel Cümleler
Kişinin düşüncelerini, duygularını, beğenilerini ifade eden; doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanamayan cümlelerdir.
Pamukkale, eşsiz güzelliğiyle gelenlerin dikkatini çekiyor.
Oyuncular, sahnedeki performanslarıyla izleyicileri büyüledi.
Kırmızı kravat bana her zaman çok yakışır.
Yağmur yağarken yoğun trafikte beklemek oldukça can sıkıcıdır.
Telefonu çalınca rahatsız edici bir müzik etrafa yayıldı.
Yeni komşuları çok sıcakkanlı insanlarmış.
Çiko’nun birbirinden sevimli üç yavrusu oldu.
En güzel çiçek kaktüstür.
2. Nesnel Cümleler
Doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanabilen, kişisel görüş ifade etmeyen cümlelerdir.
Beyşehir’de bulunan Eşrefoğlu Cami 1299 yılında tamamlanmıştır.
Dede Korkut Kitabı’nın üçüncü nüshası, Prof. Dr. Metin Ekici tarafından yayımlandı.
Avlaka Burnu, Türkiye’nin en batı noktasıdır.
Yalova, Türkiye’nin en küçük yüz ölçümüne sahip ilidir.
Bu film, gösterime girdiği 1979 yılında gişe rekorları kırmış.
Mahallemizdeki evlerin çoğunun üstüne bir kat daha çıktılar.
Çalışanlar, mesaiye kalınca ücretlerini eksiksiz alacak.
Yazar, bu romanında aile bireyleri arasındaki sorunları anlatıyor.
Bir cümledeki bilgilerin yanlış olması o cümlenin nesnelliğine etki etmez. Araştırma yapıldığında yanlışlığı tespit edilebilir.
İstiklal Marşı’nın şairi Yahya Kemal Beyatlı’dır. (Nesnel)
Türkiye’nin en batısında bulunan şehir Van’dır. (Nesnel)
3. Sebep-Sonuç Cümleleri
Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme nedeninin ortaya konulduğu cümlelerdir. “-diğinden, -ınca, için, diye, nedeniyle, sebebiyle, ile…” gibi kullanımlarla sebep anlamı sağlanabilir.
Konuyu çok iyi bildiğinden deneyi çabucak halletti.
Geri döndüm çünkü arabanın anahtarını unutmuştum.
Dağın zirvesine kadar yürüdüğü için çok yorulmuş.
Sebep-sonuç cümlelerinin “sebep” kısmı gerçekleşmiş yargılardır.
| Elindeki fidanları diktiği için | evine döndü |
| Sebep (+) | Sonuç (+) |
“dik-” eylemi gerçekleşmiştir. Bu yüzden sebep-sonuç cümlesidir.
4. Amaç-Sonuç Cümleleri
Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme amacının ortaya konulduğu cümlelerdir. “-mak için, -mak üzere, amacıyla, gayesiyle, maksadıyla, diye, üzere…” gibi kullanımlarla amaç anlamı sağlanabilir.
Bu öyküyü öğrencilerinin okuması için yazmış.
Tanıkları dinlemek maksadıyla yola çıktı.
Kırgızca öğrenmek üzere kursa başladı.
Amaç – sonuç cümlelerinde “amaç” kısmı henüz gerçekleşmemiş ancak gerçekleşmesi hedeflenen yargıları belirtir.
| Elindeki fidanları dikmek için | iki saattir uğraşıyor. |
| Amaç (-) | Sonuç (+) |
“dik-” eylemi henüz gerçekleşmemiş ancak gerçekleşmesi hedeflenmiştir. Bu yüzden amaç – sonuç cümlesidir.
5. Koşul-Sonuç Cümleleri
Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme şartının, başka bir olaya veya duruma bağlı olduğu cümlelerdir.
“-se, -ince, -dikçe, -meden, ise, ancak, mi, ama, yalnız, üzere, yeter ki…” gibi kullanımlarla koşul anlamı sağlanabilir.
Musluğu tamir edebilirsem filmi birlikte izleriz.
Mangalayı hemen anlayacaksın ama beni dikkatle izlersen.
Kitaplarımdan ikisini haftaya almak üzere arkadaşıma verdim.
Koşul cümlelerinde “koşul” kısmı gerçekleşirse “sonuç” kısmı da gerçekleşir, “koşul” kısmı gerçekleşmezse “sonuç” kısmı da gerçekleşmez.
| Elindeki fidanları dikerse | sana zaman ayırabilir. |
| Koşul (-) | Sonuç (-) |
“dik-” eylemi gerçekleşirse zaman ayırabilir, gerçekleşmezse zaman ayıramaz. Bu yüzden koşul-sonuç cümlesidir.
6. Karşılaştırma Cümleleri
Birden fazla varlığın, kavramın ya da durumun; benzerlik, farklılık, üstünlük gibi açılardan karşılaştırıldığı cümlelerdir.
Makale yazmak, deneme ve söyleşi yazmaya göre daha zormuş. (üstünlük)
Karşılaştırılanlar: Makale ile deneme ve söyleşi
Karşılaştırma yönü: Yazmanın zorluğu
O takımda ben oynasam da onun kadar gol atarım. (benzerlik)
Karşılaştırılanlar: Ben ve o
Karşılaştırma yönü: Gol sayısı
Bu türün en başarılı yazarı Sait Faik’tir. (üstünlük)
Karşılaştırılanlar: Sait Faik ile bahsedilen türde yazan diğerleri
Karşılaştırma yönü: Bir metin türü yazarlığında başarılı olmak
7. Benzetme Cümleleri
Bir varlığı ya da kavramı başka bir varlık ya da kavramın özellikleriyle anlatan cümlelerdir.
Futbol sahası gibi upuzun bir tarladaydık.
Benzeyen: tarla
Benzetilen: futbol sahası
Ormanı andıran şu yeşil alan kiraz bahçesidir.
Benzeyen: kiraz bahçesi
Benzetilen: orman
Bina o kadar büyük ki âdeta Topkapı Sarayı.
Benzeyen: bina
Benzetilen: Topkapı Sarayı
8. Örtük Anlam
Cümlede doğrudan söylenmeyen ancak cümlenin anlamından, cümledeki ifadelerden çıkartılan anlama örtük anlam denir.
Üniversiteyi kazandığımda beni sadece sen arayıp kutladın.
(Başka kişiler arayıp kutlamamıştır.)
Artık bu marketten alışveriş yapacağım.
(Daha önce bu marketten alışveriş yapmamıştır.)
9. Cümle Oluşturma
Karışık verilen sözcüklerden anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturma işidir.
I. insanların
II. unutmak
III. intikamıdır
IV. affetmek
V. iyi
VI. ve
IV – VI – II – V – I – III
Affetmek ve unutmak iyi insanların intikamıdır. (Schiller)
I. yaşamakla
II. hayat
III. anlaşılır
IV. yaşla
V. değil
II – IV – V – I – III
Hayat yaşla değil, yaşamakla anlaşılır. (Andre Gide)
I. hiçbir
II. olmayan
III. yoktur
IV. imkân
V. aşılmasına
VI. duvar
V – IV – II – I – VI – III
Aşılmasına imkân olmayan hiçbir duvar yoktur. (Çehov)
10. Kesin Yargı
Bir cümlede açıkça ifade edilen ve üzerinde yorum yapmaya gerek kalmadan doğrudan çıkarılabilen net yargılara kesin yargı denir.
Cümle: Markete gidince ya çikolata alırsın ya da cips.
Kesin Yargı: Seçenekler arasından sadece birini seçebilir.
Cümle: Yaz aylarında çiçeklerimi gün aşırı sularım.
Kesin Yargı: Çiçeklerini bir gün suluyor, bir gün sulamıyor.
11. Gerçek ve Hayal Ürünü Cümleler
Yaşanmış ya da yaşanması mümkün olayları anlatan cümleler, gerçek; yaşanmamış ve yaşanması mümkün olmayan olayları anlatan cümleler, hayal ürünü cümlelerdir.
| Gerçek Cümle | Hayal Ürünü Cümle |
|---|---|
| Küçük kız, ağabeyine alınan oyuncağı çok kıskanmış. | Ay, Güneş’in parlaklığını ve sıcaklığını hep kıskanmış. |
| Çocuklar uçurtmalarının kuyruğuna rengarenk ipler bağladı. | Gökyüzüne ulaşan onlarca uçurtma, çocukları izlemeye başladı. |
| Yaşlı kadın, duvarda asılı tabloya uzun uzun baktı. | Yaşlı kadın, ellerini çırpınca duvarda asılı tablo birden canlandı. |
| Fatma dalgaların kıyıya sürüklediği deniz kabuklarını topladı. | Minik deniz kabuğu, dalgaların sesini duymayı çok özlemişti. |
12. Benzer Anlamlı Cümleler
Anlamca birbiriyle çok yakın olan yani aynı düşünceyi veya mesajı farklı sözcüklerle ifade eden cümlelere benzer anlamlı cümleler denir.
Tatlı dil, her kapıyı açan sihirli bir anahtardır.
Güzel konuşmak, en sert kalbi bile yumuşatır.
Bu cümleler anlamca birbirine benzerdir.
13. Karşıt Anlamlı Cümleler
Anlamca birbiriyle örtüşmeyen, birbirinin zıddı olan cümlelere karşıt anlamlı cümleler denir.
Kitap, gerçek hayattan kesitler sunarsa okuyucunun gönlünde yer bulabilir.
Okuyucular; her gün karşılaştıkları olayları anlatan kitapları değil; kendi hayal dünyalarının kapısını aralayan kitapları beğenir.
Bu cümleler anlamca birbirinin karşıtıdır.
14. Cümle Yorumlama
Bir cümleden çıkarılabilecek veya çıkarılamayacak yargıları ifade eden cümlelere cümle yorumlama denir.
Çocuğuna öğrettiğin zaman, çocuğunun çocuğuna öğretmiş olursun.
Cümlenin Yorumu: Bir çocuğun eğitimi, onun soyundan gelen herkesi etkiler.
15. Cümleye Hâkim Olan Duygular
1. Öfke
Engellenme, adaletsizlik, haksızlık ya da rahatsız edici bir duruma karşı oluşan duyguya öfke denir.
Toplantı başlamasına rağmen ortada kimseyi göremeyince cinleri tepesine çıktı.
2. Mutluluk
İstenilen bir olayın gerçekleşmesiyle yaşanan sevinç, keyif veya huzur duygusuna mutluluk denir.
Dedemin hastaneden çıktığını duyunca bayram ettim.
3. Korku
Gerçek ya da hayali bir tehlike karşısında duyulan kaygı veya endişe duygusuna korku denir.
Odanın kapısı aniden açılınca yüreğim ağzıma geldi.
4. Tiksinme
Bir durum, davranış, görüntü veya koku karşısında yoğun bir hoşnutsuzluk, rahatsızlık ya da iğrenme duygusuna tiksinme denir.
Yemeği elle yediğini görünce midem kalktı.
5. Şaşkınlık
Beklenmedik bir olay karşısında ne yapacağını bilememe durumuna şaşkınlık denir.
Bu kadar iyi oynayacaklarını düşünmüyordum, maçı kazanınca parmağım ağzımda bakakaldım.
6. Üzüntü
Kayıp, başarısızlık, çaresizlik gibi durumlar karşısında hissedilen burukluk veya hüzün duygusuna üzüntü denir.
Onu perişan hâlde görünce yüreğim sızladı.
16. Cümlenin İfade Ettiği Anlam Özellikleri
1. İhtimal
Bir olay veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme durumunun kesinlik bildirmediği ifadelere ihtimal denir.
Sınav sonuçları bu hafta içinde açıklanabilir.
2. Tahmin Cümleleri
Gözlem, sezgi ya da bazı verilere dayanarak gelecekte olabilecek bir durumu önceden kestirmeye tahmin denir.
Evin ışıkları yanmıyor, annemle babam isten dönmemiştir.
3. Gereklilik Cümleleri
Bir eylemin yapılmasının ya da yapılmamasının zorunlu olduğunu bildiren ifadelere gereklilik denir.
Yağışlar başladı, arabanın kışlık lastiklerini taktırmalıyım.
4. Beklenti Cümleleri
Olması istenen ya da gerçekleşmesi umut edilen durumları anlatan cümlelere beklenti denir.
Bayram tatilinde çocuklarımın yanıma gelmesini umuyorum.
Beklenti cümleleri, gerçekleşmiş beklenti ve gerçekleşmemiş beklenti olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Gerçekleşmiş Beklenti:
Beklenen bir durumun gerçekleştiğini bildiren ifadelere gerçekleşmiş beklenti denir.
Bayram tatilinde çocuklarımın yanıma geleceğini biliyordum.
b. Gerçekleşmemiş Beklenti:
Beklenen bir olayın gerçekleşmediğini anlatan ifadelere gerçekleşmemiş beklenti denir.
Bayram tatilinde çocuklarım yanıma gelir sanmıştım.
5. Terk Edilmiş Alışkanlık
Daha önce sürekli yapılan ama artık yapılmayan davranışları anlatan cümlelere terk edilmiş alışkanlık denir.
Gençliğimde çayı şekerli içerdim.
17. Cümle Birleştirme ve Ayırma
a. Cümle Birleştirme:
İki farklı cümlenin anlamsal ve yapısal olarak birbirini tamamlayacak şekilde tek bir cümle hâline getirilmesine cümle birleştirme denir.
Tutmaç çorbası; çeşitli bakliyatlar ve erişteyle yapılan besleyici bir yemektir.
Tarihî kaynaklara Türklerin millî yemeklerinden biri olarak geçmiştir.
Cümlenin Birleştirilmiş Hâli: Tarihî kaynaklara Türklerin millî yemeklerinden biri olarak geçen tutmaç çorbası,
çeşitli bakliyatlar ve erişteyle yapılan besleyici bir yemektir.
b. Cümle Ayırma:
Tek bir cümlede toplanan yargıların anlamı bozulmayacak şekilde iki veya daha fazla cümleye dönüştürülmesine cümle ayırma denir.
İç dünyasını mavi, yeşil ve sarı tonlarıyla eserlerine yansıtan Hollandalı ressam Van Gogh, Batı dünyası sanat tarihinin en tanınmış kişilerinden biridir.
Cümlenin Ayrılmış Hâli:
İç dünyasını mavi, yeşil ve sarı tonlarıyla eserlerine yansıtmıştır.
Hollandalı ressam Van Gogh, Batı dünyası sanat tarihinin en tanınmış kişilerinden biridir.