5. Sınıf Cümlede Anlam Konu Anlatımı
5. Sınıf “Cümlede Anlam” konu anlatımı Türkiye Yüzyılı Maarif Modeline göre hazırlanıp sitemize yüklenmiştir.
1. Öznel Cümleler
Kişiden kişiye değişen, kişinin düşüncelerini, duygularını, beğenilerini ifade eden; doğruluğu ya da yanlışlığı ispatlanamayan cümlelerdir.
Müzik dinleyince tüm dertlerimden uzaklaşırım.
Türkçe, bence en eğlenceli derstir.
Pamukkale, bembeyaz görüntüsüyle muhteşem bir yerdir.
Akdeniz insanı çok sıcak olur.
Çocuklar Aytül Akal‘ın kitaplarını çok seviyor.
Ayşe, kitap okumaktan büyük zevk alır.
Hayatımda yediğim en güzel yemekti.
2. Nesnel Cümleler
Kişiden kişiye değişmeyen, doğruluğu ya da yanlışlığı ispatlanabilen, kişisel görüş ifade etmeyen cümlelerdir.
İzmir, Ege Bölgesi’nde yer alan bir ilimizdir.
Sınıfımızda on beş kız öğrenci vardır.
Türkiye, yedi coğrafi bölgeden oluşmaktadır.
Yazarın beş kitabı yabancı dile çevrilmiştir.
İstiklal Marşı’nın şairi Mehmet Akif Ersoy’dur.
Kitapta doksan şiir var.
Atatürk, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktı.
Bir cümledeki bilgilerin yanlış olması o cümlenin nesnelliğine etki etmez. Araştırma yapıldığında yanlışlığı tespit edilebilir.
Türkiye’nin en büyük dağı Erciyes’tir. (Nesnel)
Türkiye’nin başkenti İstanbul’dur. (Nesnel)
3. Sebep (Neden) – Sonuç Cümleleri
Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme nedeninin ortaya koyulduğu cümlelerdir. “-diğinden, -ınca; için, diye, nedeniyle, sebebiyle” gibi kullanımlarla sebep anlamı sağlanabilir.
Onu karşımda görünce heyecandan konuşamadım.
Hastalık yüzünden sevdiklerimizden uzak kaldık.
İncecik giyindiği için hastalanmış.
Uykusuz kaldığı için gözleri şişmişti.
Alarm çalmadığı için sabahki derse yetişemedim.
Sana değer verdiği için zor zamanlarda yanında oluyor.
Aç kaldın diye hepimiz üzüldük.
Çok korktuğundan boncuk boncuk terlemiş.
Deprem olunca tüm binalar çatladı.
4. Amaç – Sonuç Cümleleri
Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme amacının ortaya koyulduğu cümlelerdir. “-mak için, -mak üzere; amacıyla, gayesiyle, maksadıyla, diye” gibi kullanımlarla amaç anlamı sağlanabilir.
Ailem derslerime rahat çalışayım diye bana bilgisayar aldı.
Sınavı kazanmak için gece gündüz ders çalışıyordu.
İşaret dili öğrenebilmek amacıyla kursa yazıldım.
Şubesini değiştirmek için çok uğraştı.
Trene yetişebileyim diye taksi çağırdım.
Para kazanmak için yurt dışına gitti.
Sınava rahat çalış diye sessizce oturduk.
Şikâyet etmek üzere mahkemeye gitti.
Telefon almak amacıyla para biriktirdi.
Amaç – sonuç cümlelerinin sebep – sonuç cümlelerinden farkı; amacın henüz gerçekleşmemiş ancak gerçekleşmesi planlanan, hedeflenen olmasıdır.
Ders çalışmak için kütüphaneye gittim.
“Çalışma” eylemi henüz gerçekleşmemiş ancak gerçekleşmesi hedeflenmiştir. Bu yüzden amaç–sonuç cümlesidir.
Ders çalıştığım için yüksek not aldım.
“Çalışma” eylemi gerçekleşmiştir. Bu yüzden sebep-sonuç cümlesidir.
5. Koşul (Şart) – Sonuç Cümleleri
Herhangi bir olayın veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme şartının, başka bir olaya veya duruma bağlı olduğu cümlelerdir. “-se, -ince, -dikçe, -meden; ise, ancak, mi, ama, yalnız” gibi kullanımlarla koşul anlamı sağlanabilir.
Çok çalışırsak ülkemize yararlı olabiliriz.
Yanımda durabilirsin ancak hiç gürültü yapmayacaksın.
Tüm misafirler gelince yemeğimizi yeriz.
Havalar soğudu mu kestaneler çıkmaya başlar.
Bu filmi izlersen sen de beğenirsin.
Çok çalışırsak zengin oluruz.
Yanımda çalışabilirsin ancak hiç para almayacaksın.
Baban gelsin, yemeğimizi yeriz.
Güneş çıktı mı karlar erir.
6. Karşılaştırma Cümleleri
Birden fazla varlık, kavram ya da durumun karşılaştırıldığı cümlelerdir. Karşılaştırmada benzerlik, farklılık, üstünlük gibi durumlar ele alınır. Karşılaştırma ilgisi “gibi, kadar, en, daha, çok, göre, fazla” gibi sözcüklerle kurulur.
Bu öğretmen diğerlerinden daha tecrübelidir.
Kış mevsimi de yaz mevsimi kadar özeldir.
Şampiyonluk maçlarının en çekişmelisi bu sezon yapıldı.
Söylediği şarkılardan çok oynadığı dizilerle gündeme geldi.
Bu yemekte benim kadar onun da emeği var.
Midem düne göre bugün daha az bulanıyor.
7. Benzetme Cümleleri
Bir cümlenin anlamını kuvvetlendirmek için farklı yönlerden ilgisi bulunan iki varlıktan zayıf olanın kuvvetli olana benzetilmesine denir.
Kenan, tilki gibi kurnaz bir çocuktur.
Badem gözlüydü ve elmayı andıran yanakları vardı.
Nehir, yılan gibi kıvrılarak akıyordu.
Saatimin buz gibi metali beni kendime getirdi.
Mehmet, karınca gibi çalışkandır.
Kutu gibi bir dairede oturuyor.
8. Örtük Anlam
Cümlede doğrudan söylenmeyen ancak cümlenin anlamından, cümledeki ifadelerden çıkartılan anlama örtük anlam denir.
Verdiğim soruları yine eksik çözmüşsün. (Daha önce de verilen soruları eksik çözmüş.)
Ali bu sefer sinemaya bizimle gelecekmiş. (Ali daha önce sinemaya başkalarıyla gitmiş.)
Mavi rengini de çok severim. (Mavi dışında sevdiği başka renk vardır.)
9. Kesin Yargı
Bir cümleden çıkarılabilecek net yargılara kesin yargı denir.
“Kaktüsler kurudukça, orkideler haftada bir, sarmaşıklar üç günde bir sulanmalıdır.” cümlesinden sulama sıklığının bitkiden bitkiye değiştiği anlamı kesin olarak çıkar.
10. Gerçek ve Hayal Ürünü Cümleler
Yaşanmış ya da yaşanması mümkün olayları anlatan cümleler, gerçek; yaşanmamış ve yaşanması mümkün olmayan olayları anlatan cümleler, hayal ürünü cümlelerdir.
Uçan halıda muhteşem bir gezinti yaptık. (Hayal ürünü)
Fırından yeni çıkan kekleri afiyetle yedik. (Gerçek)
Kurbağalar gürültüyü duyunca suya atladı. (Gerçek)
Kurbağalar sevinçten kahkaha atıyordu. (Hayal ürünü)
Rüzgâr o kadar sinirliydi ki her şeyi yıktı. (Hayal ürünü)
Bugün sahil kenarında şiddetli rüzgâr varmış. (Gerçek)
11. Benzer Anlamlı Cümleler
Anlamca birbiriyle eş ya da yakın anlamlı cümlelere benzer anlamlı cümleler denir.
Benzer anlamlı cümlelerde konu ve verilmek istenen mesaj aynıdır.
Aşağıda verilen cümleler birbiri ile benzer anlamlıdır:
Akıllı olmak da bir şey değil, mühim olan o aklı yerinde kullanmaktır.
Sadece akıllı olmak yetmez, o aklı nasıl kullandığın daha önemlidir.
12. Karşıt Anlamlı Cümleler
Anlam bakımından birbirinin karşıtı cümlelere “karşıt anlamlı cümleler” denir. Bu tür cümlelerde konu genellikle aynı olsa da konuya bakış açısı farklıdır.
Aşağıda verilen cümleler birbiri ile karşıt anlamlıdır:
Aşılmasına imkân olmayan hiçbir duvar yoktur.
Bazı engeller ne yaparsanız yapın aşılmaz.
13. Cümle Yorumlama
Bir cümlede anlatılmak istenenlere cümleyi yorumlayarak ulaşabiliriz.
Cümleyi doğru yorumlamak için cümlede anlatılmak istenenin iyi anlaşılması gerekir.
Bir ülkenin geleceği, o ülke insanlarının göreceği eğitime bağlıdır.
Cümlenin yorumu: Ülkelerin başarısı, eğitime verdikleri önem oranında gelişir.
14. Cümleye Hâkim Olan Duygu
1. Öfke
Engelleme, incinme veya gözdağı karşısında gösterilen saldırganlık, kızgınlık ve hışım tepkisine öfke denir.
Arabayı yanlış yere park ettiği için yine ceza yemişsin, seni gözüm görmesin.
2. Mutluluk
Anlık bir duruma bağlı olarak duyulan sevince veya alınan zevke mutluluk denir.
Bugünkü denemede bütün soruları doğru yaptığı için yüzünde güller açıyor.
3. Korku
Bir tehlike veya tehlike düşüncesi karşısında duyulan ve farklı şekillerde kendini gösteren duyguya korku denir.
Evde kimse yok sanırken birdenbire onu karşımda görünce aklım başımdan gitti.
4. Tiksinme
İnsanların iğrenç buldukları durumlar veya düşünceler sonrasında hissettikleri duyguya tiksinme denir.
Iyy, çöpün suyu her yere akmış.
5. Şaşkınlık
Beklenmeyen bir durum karşısında ne yapacağını, nasıl davranacağını bilememe duygusuna şaşkınlık denir.
Hava günlük güneşlikken birden yağmur bastırmasın mı?
6. Üzüntü
Bir olay, durum ya da çaresizlik karşısında bir şey yapamamaktan doğan tedirginliğe üzüntü denir.
Zavallı adamın hâlini görünce ağlayasım geldi.
15. Cümlenin Anlam Özellikleri
1. İhtimal
Bir olay veya durumun gerçekleşme ya da gerçekleşmeme durumunun kesinlik bildirmediği ifadelere ihtimal denir.
Akşam, sahil kenarına dondurma yemeğe gidebiliriz.
2. Tahmin Cümleleri
Akla, sezgiye veya tecrübeye dayanarak olabilecek bir durumu önceden kestirme durumunu ifade etmeye tahmin denir.
Rüzgâr çok şiddetli esiyor, askıdaki çamaşırlar uçmuştur.
3. Gereklilik Cümleleri
Bir eylemin yapılmasının ya da yapılmamasının zorunlu olduğunu bildiren ifadelere gereklilik denir.
Faturaları günü gününe ödemelisin.
4. Terk Edilmiş Alışkanlık
Alışkanlıkların artık yapılmadığını anlatan ifadelere terk edilmiş alışkanlık denir.
Küçük kardeşimle hayvanlarımızı otlatmaya yaylaya götürürdük.
5. Beklenti Cümleleri
Gerçekleşmesi beklenen davranış ve işleri ifade etmeye beklenti denir.
Düğününde beni şahit yapar diye umuyorum. (beklenti)
Beklentiler bazen gerçekleşir bazen de gerçekleşmez.
Beklenti, gerçekleşmiş ve gerçekleşmemiş beklenti olarak ikiye ayrılır.
a. Gerçekleşmiş Beklenti:
Gerçekleşmesi öngörülen bir durumun olumlu sonuçlandığı ifadelere gerçekleşmiş beklenti denir.
Düğününde beni şahit yapacağını biliyordum. (gerçekleşmiş beklenti)
b. Gerçekleşmemiş Beklenti:
Gerçekleşmesi öngörülen bir durumun olumsuz sonuçlandığı ifadelere gerçekleşmemiş beklenti denir.
Düğününde beni şahit yapar sanmıştım. (gerçekleşmemiş beklenti)
16. Cümle Oluşturma
Cümleyi oluşturma sorularında sözcük ve sözcük grupları karışık olarak verilir. Karışık verilen bu cümleleri birleştirirken cümlenin kurallı ve anlamlı olmasına dikkat edilir. Yargı bildiren yapıyı en sona almak işimizi kolaylaştıracaktır.
kızarmasın- aynaya- zaman- yüzün- baktığın
Aynaya baktığın zaman yüzün kızarmasın.
gideceksiniz- size- başarı- siz-ona-gelmez
Başarı size gelmez, siz ona gideceksiniz.
17. Cümle Tamamlama
Bir cümleden sözcük ya da sözcük öbeği çıkarılmış olabilir. Cümlenin anlam bütünlüğü göz önünde bulundurularak bu eksik tamamlanır. Bu yüzden cümle içindeki bağlayıcı ifadelere dikkat edilmelidir.
Cebiniz —- onu para ile doldurmanın bir faydası yoktur.
Bu cümlede boş bırakılan yere anlam bütünlüğüne göre “delikse” sözcüğünü getirebiliriz.
Cömert insan, almaktan çok —- sever.
Bu cümlede boş bırakılan yere anlam bütünlüğüne göre “vermeyi” sözcüğünü getirebiliriz.
18. Cümle Birleştirme ve Ayırma
a. Cümle Birleştirme:
İki farklı cümlenin anlamsal ve yapısal olarak birbirini tamamlayacak şekilde tek bir cümle hâline getirilmesine cümle birleştirme denir.
Ayçiçeği, güneşe doğru yönelme özelliğiyle bilinen bir bitkidir.
Yağ üretiminde kullanılır ve besin değeri oldukça yüksektir.
Cümlenin birleştirilmiş hâli: Güneşe doğru yönelme özelliğiyle bilinen ayçiçeği, besin değeri oldukça yüksek bir bitki olup yağ üretiminde kullanılır.
b. Cümle Ayırma:
Tek bir cümlede toplanan yargıların anlamı bozulmayacak şekilde iki veya daha fazla cümleye dönüştürülmesine cümle ayırma denir.
1077 yılında Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından kurulan Anadolu Selçuklu Devleti, kısa sürede Anadolu’da geniş bir hâkimiyet alanına sahip olmuştur.
Cümlenin Ayrılmış Hâlleri:
Anadolu Selçuklu Devleti, kısa sürede Anadolu’da geniş bir hâkimiyet alanına sahip olmuştur.
Anadolu Selçuklu Devleti, Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından 1077 yılında kurulmuştur.